Περί μειονοτήτων, ιθαγενών και Σκοπιανολογίας

Περί μειονοτήτων, ιθαγενών 

και Σκοπιανολογίας

Δημήτρης Ε. Ευαγγελίδης

Αγαπητή «αιγαιάτισσα» (θα μου επιτρέψετε να σας προσφωνήσω έτσι, αντί του κακόηχου και βάρβαρου «μπελομόρσκα»),

Επιστρέφοντας χθες στην Έδεσσα ενημερώθηκα ότι αναρτήσατε ένα κείμενο με τίτλο «Παραπληροφόρηση!» που απευθυνόταν σε εμένα προσωπικά. Ομολογώ ότι προβληματίστηκα, όταν είδα την ημερομηνία δημοσίευσης που ήταν η 1η Απριλίου, εάν έπρεπε να σας απαντήσω, σκεφτόμενος μήπως πρόκειται για κάποιο πρωταπριλιάτικο αστείο, αλλά διαβάζοντας την ανάρτηση διαπίστωσα ότι αυτά που γράφετε τα ισχυρίζεστε στα σοβαρά. Στο κείμενό σας μου καταμαρτυρείτε τα εξής εκπληκτικά:

«Ο κ. Ευαγγελιδης ως συνήθως, επιδίδετε στην παραπληροφόρηση!

http://edessadee.blogspot.gr/2013/03/blog-post_29.html

Καμιά οργάνωση στην Έδεσσα δεν προσπαθεί να «δημιουργήσει μειονότητα» διότι είναι αδύνατο να είναι κάποιος ιθαγενής στον τόπο του και ταυτόχρονα να θεωρείται «μειονότητα». Δεν είμαστε μειονότητα κανενός έθνους η κράτους εκτός ελληνικών συνόρων, αλλά ιθαγενής λαός που ζει στην προγονική και ιστορική πατρίδα του. Θα μπορούσαν ποτέ οι γηγενείς Ελληνοκύπριοι να θεωρηθούν «ελληνική μειονότητα» στον τόπο τους, την Κύπρο? Σε καμία περίπτωση! 

Τα έθιμα μας, η γλώσσα μας, ο πολιτισμό μας και η ιστορία μας είναι μακεδονικά γιατί έτσι ονομάζεται η πατρίδα μας, απο αρχαιοτάτων χρόνων. 

Η γλώσσα μας, στα πλαίσια της ΕΕ, δεν ονομάζεται «μειονοτική» αλλά περιφερειακή και διασυνοριακή.

Η εθνότητα μας δεν συγκαταλέγεται στις μειονότητες αλλά στους ιθαγενείς λαούς, όπως είναι οι Βάσκοι, οι Σααμι, οι Ουαλοι, οι Καταλανοι, οι Οξιτανοι, οι Βρετονοι, κτλ Μερικά απο αυτά τα έθνη είναι μοιρασμένα, όπως και οι Μακεδόνες, σε περισσότερα κράτη.

Μερικοί εθνικά Έλληνες, όπως ο κ. Ευαγγελιδης, δεν εννοούν να καταλάβουν ότι η εποχή του έθνους-κράτους που ήθελε όλους τους πολίτες του με μια γλώσσα, μια θρησκεία και έναν πολιτισμό, έχει πλέον περάσει και τα δικαιώματα των ιθαγενών λαών και η προστασία τους είναι βασικές μέριμνες της ΕΕ.

Λυπάμαι που ο κ. Ευαγγελιδης ιδεολογικά έχει μείνει στην εποχή του Μεταξά, αλλά οι εξελίξεις στην ΕΕ τρέχουν και τον προσπερνάνε.... Του συνιστώ να διαβάσει την ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΥΤΟΧΘΟΝΩΝ ΛΑΩΝ, για την ενημέρωση του».

Θα επιχειρήσω λοιπόν να απαντήσω.

Διερωτώμαι εάν γνωρίζετε την σημασία της λέξηςπαραπληροφόρηση. Προφανώς όχι, διότι δεν θα την χρησιμοποιούσατε. Στο σπίτι του κρεμασμένου, όπως είναι γνωστό, δεν μιλάνε για σκοινί και από παραπληροφόρηση η παρέα σας θα μπορούσε να διεκδικήσει την είσοδό της στο βιβλίο Γκίνες, για να μη αναφερθώ στους βορειότερους ομοϊδεάτες σας, οι οποίοι όχι μόνον παραπληροφορούν, αλλά ψεύδονται ασυστόλως.

Γράψατε: [Καμιά οργάνωση στην Έδεσσα δενπροσπαθεί να «δημιουργήσει μειονότητα»]. Όπως επίσης είναι γνωστό, δύο συνεχόμενες αρνήσεις, δηλώνουν κατάφαση, επομένως σε απλά ελληνικά η πρότασή σας σημαίνει «μια οργάνωση στην Έδεσσα ... προσπαθεί να δημιουργήσει μειονότητα». Συμφωνώ απόλυτα.

Γράψατε: «Δεν είμαστε μειονότητα κανενός έθνους η κράτους εκτός ελληνικών συνόρων, αλλά ιθαγενής λαός που ζει στην προγονική και ιστορική πατρίδα του». Ξεπερνώ την διατύπωσή σας, η οποία τελικά υποστηρίζει ότι «είμαστε μειονότητα ... κάποιου κράτους εκτός ελληνικών συνόρων» και έρχομαι στην ουσία αυτού που δυσκολεύεστε να διατυπώσετε. Ποιοι τελικώς είστε εσείς και ποιοι είναι οι άλλοι; Γράφετε για κάποιον «ιθαγενή λαό». Επειδή δεν μπόρεσα να αντιληφθώ σε ποιους αναφέρεστε, θα ήθελα να μου διευκρινίσετε ποιοι είναι αυτοί οι ιθαγενείς που ζουν εντός ελληνικών συνόρων. Ιθαγενείς υπάρχουν στα δάση του Αμαζονίου, στην κεντρική Αφρική, στην Παπούα-Νέα Γουϊνέα και εξ όσων γνωρίζω δεν μετανάστευσαν (ακόμα) εντός της ελληνικής επικρατείας. Έτσι, στην Έδεσσα και γενικά στον γεωγραφικό χώρο της Μακεδονίας κατοικούν σήμερα νομίμως μόνον Έλληνες, καθώς και κάποιοι αλλοεθνείς που έχουν άδεια παραμονής. Σας υπενθυμίζω ότι οι γηγενείς Έλληνες κατοικούσαν από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα στο νότιο τμήμα της χερσονήσου του Αίμου, όπως είναι και πάλι γνωστό σε κάθε μορφωμένο και κυρίως, σοβαρό, κάτοικο αυτού του πλανήτη. 

Αντιλαμβάνομαι ότι κάπου έχετε μπερδευτεί με τα γλωσσικά, που τα συγχέετε με τα εθνοτικά, ίσως λόγω των περιορισμένων γνώσεών σας στα ζητήματα αυτά. Θα προσπαθήσω να σας ενημερώσω. 

Έχω αναφέρει κατ’ επανάληψη και το επαναλαμβάνω σε κάθε ευκαιρία, ότι: «η ομιλούμενη γλώσσα δεν αποτελεί πάντοτε απόλυτο εθνολογικό κριτήριο ταξινόμησης μιας συγκεκριμένης εθνοτικής ομάδας. Περιορίζομαι να αναφέρω τα κλασσικά παραδείγματα, τόσο των γερμανόφωνων Αλσατών, στα σύνορα Γαλλίας–Γερμανίας, οι οποίοι αισθάνονται φανατικοί Γάλλοι, αλλά και των Καθολικών μεν στο θρήσκευμα Κροατών, οι οποίοι δεν επιθυμούν να έχουν καμία σχέση με τους ομόγλωσσούς τους, Ορθοδόξους όμως Σέρβους, παρά την κοινή τους γλώσσα (τα Σερβοκροατικά) ή ακόμα πιο χαρακτηριστικά, το παράδειγμα των Μαυροβουνίων, σε σχέση και πάλι με τους Σέρβους, με τους οποίους δεν έχουν ούτε καν θρησκευτική διαφορά και παρ’ όλα αυτά αισθάνονται μέλη ενός διαφορετικού έθνους». (http://ethnologic.blogspot.gr/2011/11/blog-post_22.html)

Πέρα όμως από αυτά, οφείλω να σας επισημάνω ορισμένες πραγματικότητες, που μάλλον σκόπιμα, αποσιωπάτε. Ο ελληνισμός, στην ιστορική του πορεία των 4000 χρόνων, δημιούργησε πολυεθνικές (αλλά ποτέ πολυπολιτισμικές) αυτοκρατορίες, είχε εμπορικές σχέσεις με δεκάδες λαούς και χώρες, υπέστη επιδρομές βαρβάρων λαών, κατακτήθηκε πλήρως ή εν μέρει από ξένους λαούς, ενώ εκτοπίσθηκαν τμήματά του από προαιώνια ελληνικά εδάφη. Αποτέλεσμα όλων αυτών των ιστορικών εξελίξεων ήταν κάποιοι ελληνικοί πληθυσμοί να αλλοφωνήσουν, όπως ορισμένοι μικρασιάτες (τουρκόφωνοι Έλληνες), να λατινοφωνήσουν (βλαχόφωνοι Έλληνες), να σλαβοφωνήσουν (σλαβόφωνοι Έλληνες), να αλβανοφωνήσουν (αρβανιτόφωνοι Έλληνες) ή να ιταλοφωνήσουν (οι Γρεκάνοι της Magna Grecia). «Επομένως, το ότι κάποια τμήματα του πληθυσμού της Μακεδονίας είχαν παλαιότερα ως μοναδικό γλωσσικό τους όργανο το σλαβογενές ιδίωμα, στο οποίο θα αναφερθούμε λεπτομερειακά παρακάτω, δεν αποτελεί ικανό και επαρκές κριτήριο για την επιχειρηθείσα στο παρελθόν και επιχειρούμενη και σήμερα, τοποθέτησή τους εκτός του ελληνικού έθνους», όπως έχω τονίσει στο προαναφερθέν κείμενό μου. Αυτά λοιπόν περί «έθνους-κράτους», που επικαλείστε είναι παντελώς άσχετα και μάλλον δεν έχετε αφομοιώσει την διδακτέα ύλη.

Θα έρθω λοιπόν στο δικό σας «γήπεδο» για να σας αντιμετωπίσω με δικούς σας όρους, όρους οι οποίοι είναι προϊόντα σκοπιμότητας, επιδιώξεων ξένων κέντρων αποφάσεων και πλύσης εγκεφάλου που έχουν επιβληθεί από την μεγάλη υπερδύναμη για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά της, που ταυτίζονται με τα συμφέροντα των τερατωδών πολυεθνικών και του παγκόσμιου χρηματιστηριακού κεφαλαίου. Χρησιμοποιώ λοιπόν τον πολυδιαφημισμένο (και εξ ίσου φαιδρό), όρο «αυτοπροσδιορισμός», ένα φαντασιακό κατασκεύασμα (που προέκυψε από διεθνή «μαγειρεία» για συγκεκριμένους λόγους), το οποίο αποτελεί από μόνο του, εθνολογικό ανέκδοτο. Και τούτο διότι όσο και να «αυτοπροσδιορισθεί» ένα κοτόπουλο ως γεράκι ή αετόπουλο, είναι προφανές ότι είναι αδύνατον να μεταμορφωθεί σε γεράκι ή αετό! Εάν αντίστοιχα μια οικογένεια Κινέζων εγκατασταθεί στα Σκόπια και μάθει άπταιστα σκοπιανά, τα ήθη και τα έθιμα (μέτσκες κ.λπ.) θα γίνουν ...μακεντόντσι; Αστεία πράγματα! Θα μου πει κάποιος βέβαια, ότι στα Σκόπια μπορούν να συμβούν τα πάντα, στηνεικονική πραγματικότητα (virtual reality το ονομάζουν οι αμερικάνοι διαχειριστές σας, και υποθέτω virtualna realitatsia, στην κατασκευασμένη γλώσσα των Σκοπίων), που έχει επιβάλει στους συμπαθείς γείτονές μας η κλίκα του Γρούϊου και της παρέας του, όπου οι αδελφοί Μιλαντίνοφ, ο Γκότσε Ντέλτσεφ, οι τσάροι Συμεών και Σαμουήλ, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός, ο Φίλιππος, ο Αλέξανδρος, η Κλεοπάτρα, ο ...Αδάμ και η Εύα, ο Χριστόφορος Κολόμβος, ο Ιούλιος Καίσαρ και ένα σωρό ακόμη, ών ουκ έστι αριθμός, προβάλλονται ως ...μακεντόντσι! Λυπάμαι, αλλά με όλα αυτά γελάει ο κάθε πικραμμένος!

Και για να τελειώνουμε με τους «αυτοπροσδιορισμούς». Είμαι ντόπιος Μακεδόνας Έλληνας, με αυτήν ακριβώς την σειρά. Το πρώτο αποτελεί την τοπική πολιτιστική μου ταυτότητα, το δεύτερο την γεωγραφική μου ταυτότητα και το τρίτο την εθνοτική μου ταυτότητα. Και αν θέλετε να συνεχίσω, είμαι Ευρωπαίος και όχι Αφρικανός, Αμερικανός ή Ασιάτης. Ορισμένοι αδυνατούν αυτά να τα ξεκαθαρίσουν με αποτέλεσμα να διακατέχονται από πλήρη σύγχυση και αποπροσανατολισμό. Και είναι απόλυτα φυσιολογικό να συμβαίνει κάτι τέτοιο, από την στιγμή που το κεφαλάκι τους έχει παραγεμιστεί με κάθε είδους πνευματικά απόβλητα, με αποτέλεσμα έναν απίστευτο διανοητικό «αχταρμά».Είμαι πάντως πολύ περίεργος να πληροφορηθώ τον δικό σας «αυτοπροσδιορισμό». Πιστεύω να μη μου απαντήσετε «μακεντόνκα» διότι θα το θεωρήσω ότι με κοροϊδεύετε και θα με εξαναγκάσετε να σας απαντήσω ήκιστα ευγενικά, εκτός και αν το εννοείτε με την γεωγραφική του έννοια. 

Προφανώς όμως, οι κατασκευαστές του «μακεδονισμού» δεν εννοούσαν ακριβώς αυτό. Όπως ασφαλώς αγνοείτε, η σύγχρονη βουλγαρική ιστοριογραφία αντιμετωπίζει όσους «Μακεδόνες Σλάβους» έθεσαν το ζήτημα της χωριστής (από την βουλγαρική και σερβική) «σλαβικής μακεδονικής» εθνότητας, ως «όργανα του μακεδονισμού της σερβικής εθνικής προπαγάνδας». Υποστηρίζει μάλιστα ότι η σερβική προπαγάνδα υιοθέτησε ως τακτική κατά την περίοδο 1870-1890 τον μακεδονισμό για να καλλιεργήσει στους Βουλγάρους της Μακεδονίας την διάθεση απόσχισης από τον βουλγαρικό εθνικό κορμό και κυρίως να τους απομακρύνει από την βουλγαρική γλώσσα, εκκλησία και εκπαίδευση [...] Οι Βούλγαροι ιστορικοί θεωρούν ότι ο μακεδονισμός υπήρξε δημιούργημα σερβικών επιστημονικών κύκλων και ιδίως του Σέρβου πολιτικού, αλλά και διακεκριμένου λογίου, με ιστορικά και φιλολογικά ενδιαφέροντα, του Στόγιαν Νοβάκοβιτς (Stojan Novaković, 1842-1915), ο οποίος διετέλεσε δύο φορές Πρωθυπουργός του Βασιλείου της Σερβίας. Επισημαίνουν ακόμα ότι η επινόηση της ιδέας του "μακεδονικού έθνους" και η καλλιέργειά της στον σλαβικό πληθυσμό της Μακεδονίας είχε ως σκοπό να εξυπηρετήσει τα σχέδια της "μεγαλοσερβικής" πολιτικής για διείσδυση στον νότο και έξοδο στο Αιγαίο, αφού θα οδηγούσε στην απομάκρυνση της βουλγαρικής επιρροής από τους Σλάβους της Μακεδονίας και στην απόσχισή τους από τον βουλγαρικό εθνικό κορμό. 

Στην συνέχεια βέβαια τον υιοθέτησαν και οι ίδιοι οι Βούλγαροι, με θλιβερά αποτελέσματα. Τέλος, ο μακεδονισμός υιοθετήθηκε και από τον οπερεττικό εκείνον αυτοδιορισμένο «στρατάρχη», για να εξυπηρετήσει τους δικούς του σχεδιασμούς και επιδιώξεις, με αποτέλεσμα να τον «λουζόμαστε» μέχρι τώρα.Σήμερα, στο κράτος των Σκοπίων υπάρχουν Βούλγαροι, Έλληνες (ο μακαρίτης Γκλιγκόρωφ ισχυριζόταν ότι υπάρχουν μόνον 100.000 – βλ. εδώ:http://history-of-macedonia.com/wordpress/2010/05/18/gligorov-cesky-denik-meionotita-100000-ellines-skopia/), Αλβανοί, Σέρβοι, Γύφτοι, Τούρκοι και πιθανότατα κάποιοι εξωγήινοι. Με εξαίρεση τους 150.000 περίπου αλύτρωτους Μακεδόνες, μαζί και κάποιους  άλλους Έλληνες που βρέθηκαν εκεί από την περίοδο 1946-49 και δεν εξωμότησαν, δεν υπάρχουν άλλοι. Οι υπόλοιποι Μακεδόνες ζούν στην Ελλάδα.

Και κάτι ακόμα: Δεν έχω το παραμικρό πρόβλημα με κάποιον συντοπίτη μου, εάν πιστεύει ότι δεν είναι Έλληνας και θεωρεί ότι είναι Βούλγαρος, Σέρβος, Πακιστανός ή κάτοικος του πλανήτη Άρη. Όταν όμως ακούω κάποιον να ισχυρίζεται ότι είναι «μακεντόνετς» το θεωρώ ως προσωπική προσβολή, όπως υποθέτω το ίδιο θα εξοργιζόταν ο καθένας μας εάν κάποιος πήγαινε στο σπίτι του και άρχιζε να διαλαλεί ότι είναι δικό του. Πριν από πολλά χρόνια ρώτησα μια Εδεσσαία γιαγιά τί σημαίνει «μακεντόνετς», όπως είχα ακούσει κάποιον πρώηνοχρανίτη να αποκαλεί τον εαυτό του και μου απάντησε με το εξής αποστομωτικό και θυμόσοφο (έμμεσο πάντα) τρόπο των εντοπίων: «Σα ισπουστραε μπουγκάριτε ι σα πραβίε μακεντόντσιτε» (Χέ...καν οι Βούλγαροι και έγιναν οι μακεντόντσι)! 

Γράψατε τέλος: «Λυπάμαι που ο κ. Ευαγγελιδης ιδεολογικά έχει μείνει στην εποχή του Μεταξά». Δεν γνωρίζω αν έχω μείνει στην εποχή του Μεταξά ή του Βενιζέλου, αλλά σε κάθε περίπτωση είναι προτιμότερο, από το να παραμείνει κάποιος στην εποχή του Εφιάλτη ή του Πήλιου Γούση ή ακόμα χειρότερα του μικρού ρουφιάνου Μοροζώφ, του κομσομόλου που κατέδωσε τους γονείς του (οι οποίοι εκτελέστηκαν) στις σοβιετικές αρχές επί Στάλιν, επειδή δεν παρέδωσαν το λιγοστό σιτάρι τους, που είχαν κρύψει, για να μη πεθάνουν από την πείνα. Ο μικρός ρουφιάνος τιμήθηκε με την κατασκευή αγάλματος που τοποθετήθηκε στην πλατεία του χωριού του, κάπου στην σημερινή Ουκρανία. Στην ίδια κατηγορία ανήκει και κάποια από την περιοχή μας, που επιβραβεύθηκε με ονομασίες πλατειών, λεωφόρων, Ινστιτούτων κ.λπ. επειδή πρόδωσε την χώρα της. Δεν ήταν ούτε η πρώτη, ούτε η τελευταία.

Τα προσωπικά αδιέξοδα, η μηδενική αυτοεκτίμηση, η πνευματική υστέρηση, η ψυχική μιζέρια, ο φθόνος, η φιλοχρηματία και οι κάθε είδους ιδεοληψίες, είναι μερικά από τα μονοπάτια που οδηγούν κάποιους στην εξωμοσία. Όπως είχε γράψει και ο σπουδαίος Ρουμανο - Γάλλος διανοητής Εμίλ Σιοράν (Emil Cioran, 1911-1995):

«…Το να ξεκόβεις από τους θεούς, τους προγόνους, την γλώσσα και την χώρα σου, το να ξεκόβεις γενικά, είναι μια τρομερή διαδικασία, αλλά και μια διαδικασία ενθουσιασμού, που αναζητά άπληστα, τόσο ο αυτόμολος και ακόμη περισσότερο ο προδότης…».

Και για να τελειώνουμε, όπως συχνά επαναλαμβάνω:

"…Στον ελληνισμό, μετέχει κάποιος εθελουσίως. Είναι τιμή και ευθύνη η ελληνική ταυτότητα. Η ελληνικότητα δεν επιβάλλεται, αλλά κερδίζεται και αποδεικνύεται με αγώνες, θυσίες και ήθος. Πρόκειται για θεϊκό χάρισμα και όχι για καταναγκασμό. Ο ελληνισμός κανέναν δεν παρακαλάει. Όποιος δεν θέλει να είναι Έλληνας, κακό του κεφαλιού του. Ας αρκεσθεί στη μίζερη και ελεεινή σκοπιανή ιδιότητα ή ας παραμείνει στην πνευματική αναξιοπρέπεια του κακώς εννοούμενου τοπικισμού και της γκρίνιας για τα κονδύλια. Αυτά δεν τα λέω για να δικαιολογήσω την κρατική απραξία, ούτε για να εθελοτυφλούμε μπροστά στον κίνδυνο από τη διείσδυση των πρακτόρων. Χρειάζεται συνεχής άμυνα και αντίσταση. Αλλά συγχρόνως δεν πρέπει να αποδίδουμε στους αργυρώνητους κομιτατζήδες καμιά ιδιότητα φοβερού και τρομερού μαζικού κινήματος αφελληνισμού. Εάν σώσουμε το όνομα της Μακεδονίας, οι πρακτορίσκοι πιθανότατα θα εξαφανισθούν μία για πάντα. Θα τους καταπιεί η ίδια η Ιστορία…".

ΥΓ Αγνοώ την επίδοσή σας στην τεχνητή σκοπιανή γλώσσα, αλλά στην ελληνική μάλλον έχετε πρόβλημα. Η λέξη «επιδίδετε», στην αρχή του κειμένου σας, γράφεται «επιδίδεται», με «αι» και όχι με «ε». Επίσης, το ελληνικό ερωτηματικό είναι αυτό «;» και όχι αυτό «?». Να υποθέσω ότι απαρνηθήκατε την εθνοτική σας ταυτότητα επειδή είχατε δυσκολίες με την ελληνική γλώσσα και ορθογραφία; Tragic…

ΔΕΕ

Φωτογραφίες από την εκδήλωση της Βέροιας

Πραγματοποιήθηκε στην Βέροια

η διάλεξη του Δημήτρη Ευαγγελίδη

Την εξέλιξη της γραφής και τα είδη της (σφηνοειδής, ιερογλυφική, ιδεογράμματα, συλλαβική, φθογγική), όπως καθιερώθηκαν στις κουλτούρες των: Αιγυπτίων, Σουμερίων, Κινέζων, Μάγιας, Κρητών και Μυκηναίων (Γραμμική Α΄και Β’), Αραμαίων, Φοινίκων, Εβραίων και Αράβων, Ελλήνων, Ετρούσκων, Λατίνων και Σλάβων, παρουσίασε την Τετάρτη 17 Απριλίου 2013, στις 6.30 μ.μ. στην αίθουσα εκδηλώσεων της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Βέροιας, ο Εθνολόγος-συγγραφέας κ. Δημ. Ευαγγελίδης. 

Τον ομιλητή παρουσίασε ο Γλωσσολόγος κ. Αντώνης Μπουσμπούκης

http://www.libver.gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B5%CF%82-%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AD%CF%82-%CE%B4%CE%B9%CE%AC%CE%BB%CE%B5%CE%BE%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%BF%CE%BB%CF%8C%CE%B3%CE%BF%CF%85-2/

Αρχαίες γραφές: Διάλεξη Δημήτρη Ευαγγελίδη στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Βέροιας

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

Αρχαίες γραφές: Διάλεξη του Εθνολόγου-συγγραφέα 

κ. Δημήτρη Ευαγγελίδη 

στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Βέροιας

Στα εγκαίνια για την έναρξη της πορείας προς τον πολιτισμό, την «κορδέλα» έκοψε η εφεύρεση της γραφής. Η γραφή, σύστημα ανθρώπινης επικοινωνίας μέσα από ορατά σημεία, πραγματοποιήθηκε με την επινόηση συμβόλων ήδη από τη νεολιθική εποχή (7η χιλιετία π.Χ.). 

Την εξέλιξη της γραφής και τα είδη της (σφηνοειδής, ιερογλυφική, ιδεογράμματα, συλλαβική, φθογγική), όπως καθιερώθηκαν στις κουλτούρες των: Αιγυπτίων, Σουμερίων, Κινέζων, Μάγιας, Κρητών και Μυκηναίων (Γραμμική Α΄και Β’), Αραμαίων, Φοινίκων, Εβραίων και Αράβων, Ελλήνων, Ετρούσκων, Λατίνων και Σλάβων, παρουσιάζει την Τετάρτη 17 Απριλίου 2013, στις 6.30 μ.μ. στην αίθουσα εκδηλώσεων της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Βέροιας, ο Εθνολόγος-συγγραφέας κ. Δημ. Ευαγγελίδης. Τον ομιλητή παρουσιάζει ο Γλωσσολόγος κ. Αντώνης Μπουσμπούκης 

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ 

Ο Δημήτρης Ευαγγελίδης κατάγεται από την Έδεσσα. Σπούδασε Φυσικές Επιστήμες (Βιολογία-Γεωλογία) στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Πήρε το πτυχίο του το 1971 και στην διάρκεια των μεταπτυχιακών του σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πατρών παρακολούθησε Εξελικτική και Πολιτιστική Ανθρωπολογία (Εθνολογία) κοντά στον επισκέπτη (1972-73) Καθηγητή Dr. R. Bernard του Πανεπιστημίου της Πολιτείας Washington των ΗΠΑ. 

Από την περίοδο εκείνη συνέχισε να ασχολείται συστηματικά (παράλληλα με την κύρια επαγγελματική του δραστηριότητα), με την Εθνολογία, την Προϊστορική Αρχαιολογία και την Ιστορικο-Συγκριτική Γλωσσολογία. Προϊόν αυτής της ενασχόλησης υπήρξαν τα βιβλία του: 

· «Εθνικισμός και Γλώσσα» (Αθήνα 1986, 1995) 

· «Η Καταγωγή των Αριοευρωπαίων» (Αθήνα 1988) 

· «Λεξικό των Αρχαίων Ελληνικών και περι-Ελλαδικών φύλων» (Θεσσαλονίκη 2002, 2005) 

· «Λεξικό των Λαών του Αρχαίου Κόσμου» (Θεσσαλονίκη 2006) 

· «Μη-συμβατικές θεωρίες»: Οι κερδοσκόποι του “ελληνισμού” και ο φενακισμός των αφελών» (Θεσσαλονίκη 2007) 

· «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Χθες και Σήμερα» (Δημήτρης Ε. Ευαγγελίδης – Σάκης Τότλης, Έδεσσα 2008, Έκδοση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Πέλλας, που επανεκδόθηκε το 2009 από τις Εκδόσεις «ΜέΤΡΟ») 

· “Macedonia- Evidence” New York, USA 2011 (Συλλογικό έργο) 

· «Μακεδονικά» (Έδεσσα, 2011) 

· «Αρχαία Μακεδονία – Εθνολογία, Αρχαιολογία, Ιστορία» (Αθήνα, 2012), καθώς και οι πολυάριθμες μελέτες και άρθρα του σε εφημερίδες και περιοδικά, γύρω από τα παραπάνω θέματα, από τις οποίες ξεχωρίζει η εργασία του για το γλωσσικό ιδίωμα περιοχών της Μακεδονίας, που περιλήφθηκε στα «Μακεδονικά». 

Σύντομα πρόκειται να εκδοθεί και η σημαντική εθνολογική μελέτη του: «Συμβολή στο ζήτημα της εθνογένεσης του Αλβανικού λαού». 

Αυτήν την περίοδο ασχολείται με την συγγραφή του βιβλίου: «“Η Έδεσσα της Μακεδονίας” –Ιστορία, Αρχαιολογία, Εθνογραφία, Οικονομία της πόλης και της περιοχής της», την οποία έχει ξεκινήσει πριν από καιρό. 

Άλλα βιβλία: 

· «Πολιτική ορολογία» (Αθήναι, 1979, Θεσ/νίκη 1980, Αθήνα 1996) 

· «Η μηχανή του κατεστημένου» (Αθήνα 1985, 2010) 

· «Η λίμνη των κύκνων» (Έδεσσα 2001) 

Πρόεδρος του πολιτιστικού Συλλόγου «Βιβλιόφιλοι Έδεσσας» (2007-σήμερα). 

Τακτικό μέλος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Έδεσσας (ΦΕΚ 461/5-11-2008) μέχρι το 2011. 

Μέλος της Συντακτικής Επιτροπής του περιοδικού «νέος Ερμής ο Λόγιος» (Αθήνα). 

ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ Αγγλικά, Γερμανικά, Βουλγαρικά, Γαλλικά

http://www.libver.gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B5%CF%82-%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AD%CF%82-%CE%B4%CE%B9%CE%AC%CE%BB%CE%B5%CE%BE%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%BF%CE%BB%CF%8C%CE%B3%CE%BF%CF%85/

ΑΝΑΒΑΠΤΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ

ΑΝΑΒΑΠΤΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ

Κωνσταντίνος Χολέβας- Πολιτικός Επιστήμων 

Είναι χαρακτηριστικό του Ελληνισμού στις δύσκολες εποχές να αντλεί δυνάμεις από την Ιστορία του και την Παράδοσή του. Η οικονομική κρίση οδηγεί πολλούς συμπολίτες μας στην ψύχραιμη μελέτη των αξιών και των δυνατοτήτων του Έθνους και προκαλεί μία τάση αναβαπτίσεως στα ιδανικά που μας κράτησαν όρθιους παρά τις δουλείες και τους πολέμους. 

Σε αντίθεση, λοιπόν, με την εθνική κατάθλιψη που διαχέεται από ορισμένους διαμορφωτές της κοινής γνώμης, δύο ενδιαφέροντα συνέδρια των τελευταίων ημερών έδωσαν το μήνυμα της συγκρατημένης αισιοδοξίας. Η Εθνική Αυτογνωσία αξιοποιήθηκε πρώτα ως ιστορική γνώση στο διήμερο Συνέδριο που οργάνωσαν πολλά σωματεία και περιοδικά το Σαββατοκύριακο 30 και 31 Μαρτίου στην Αθήνα Το θέμα ήταν : «Παιδεία και Εθνική Συνείδηση στον Ελληνικό Κόσμο από την Άλωση μέχρι τις παραμονές της Επαναστάσεως του 1821». Εισηγήσεις παρουσίασαν έγκριτοι επιστήμονες όπως ο π. Γεώργιος Μεταλληνός, ο π. Γεώργιος Ευθυμίου, ο Ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Ο Γιώργος Κοντογιώργης, ο Μιχάλης Μερακλής, ο Αθανάσιος Καραθανάσης, ο Αχιλλεύς Λαζάρου κ.α. 

Καταδείχθηκε με στοιχεία η διαχρονική επιβίωση της εθνικής μας συνειδήσεως, χάρις στην Ορθόδοξη Εκκλησία, την αγάπη των Ελλήνων για τα γράμματα, τη βοήθεια των Εθνικών Ευεργετών, την κοινοτική οργάνωση των υποδούλων, το αντιστασιακό πνεύμα του Γένους. Η αναβάπτιση στις ρίζες είναι το καλύτερο αντίδοτο στην κρίση και μας θυμίζει τα πολλά ιστορικά επιτεύγματα αυτού του λαού, που τόσο άδικα βάλλεται πανταχόθεν στην εποχή μας. 

Η δεύτερη αξιόλογη προσπάθεια ήταν η Ημερίδα με θέμα «Εθνική Αγωνία για τη Θράκη» που διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη το Σάββατο 30 Μαρτίου. 2200 ακροατές κατέκλυσαν το Βελλίδειο και παρακολούθησαν την Ημερίδα που διοργανώθηκε από ομάδα συνεργαζομένων σωματείων υπό τον συντονισμό της Θρακικής Εστίας Θεσσαλονίκης. Εισηγήσεις παρουσίασαν ο Βενιαμίν Καρακωστάνογλου, η Χαρά Νικοπούλου, ο Νεκτάριος Δαπέργολας, ο Πομάκος Ιμάμ Αχμέτ, ο Θεοφάνης Μαλκίδης και ο Στρατηγός Φραγκούλης Φράγκος. Χαιρετισμό απηύθυνε ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης κ. Άνθιμος, ενώ προβλήθηκε και το αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ της Έλενας Χόρτη για την ταυτότητα των Πομάκων. 

Στο σχετικό Ψήφισμα τονίζεται η ανάγκη να απομακρυνθούν οι Πομάκοι και οι Ρομά από την τουρκόφωνη εκπαίδευση και εκφράζεται ανησυχία για το δημογραφικό πρόβλημα των Χριστιανών και για τον ρόλο της Τουρκίας. 

Εύχομαι να συνεχισθεί αυτή η ελπιδοφόρος αναβάπτιση. 

Κ.Χ. 3.4.2013

Η Έδεσσα στο στόχαστρο των Σκοπιανών!

Η Έδεσσα στο στόχαστρο των Σκοπιανών!

Του Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη

Η Έδεσσα και η περιοχή της έχουν μπει εδώ και καιρό στο στόχαστρο των Σκοπιανών και των κάθε λογής ιθαγενών φερεφώνων τους. Τα τελευταία χρόνια επιχειρούν συστηματικά να μεταλλάξουν την πολιτιστική κληρονομιά και τις παραδόσεις των ντόπιων γηγενών Ελλήνων μέσω της αλλοίωσης του ιδιώματος, των χορών, της μουσικής, των τοπικών ενδυμασιών και των εθίμων, όπως έχουμε αναλύσει σε προηγούμενο άρθρο μας με τίτλο "Η πολιτιστική γενοκτονία εις βάρος των ντόπιων Μακεδόνων Ελλήνων" http://ethnologic.blogspot.gr/2012/09/blog-post_14.html.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα και απόδειξη των προαναφερθεισών μεθοδεύσεων υπήρξε η εισαγωγή στην Έδεσσα ξενόφερτων εθίμων, όπως οι διαβόητες "Μέτσκες" στις οποίες είχα επίσης αναφερθεί ("Οι ξενόφερτες «Μέτσκες» και η αλλοίωση της πολιτιστικής μας ταυτότητας" http://ethnologic.blogspot.gr/2013/01/blog-post.html) τονίζοντας ότι πρόκειται για ένα εισαγόμενο "έθιμο" με προέλευση την πόλη Πρίλεπ των Σκοπίων, όπου κάθε χρόνο γίνονται  εκδηλώσεις δήθεν "λαογραφικού" περιεχομένου που προωθούνται από ένα κρατικό σκοπιανό Ίδρυμα (Institute on Old Slavic Culture). Πριν στεγνώσει το μελάνι από την δημοσίευση αυτού του άρθρου σε τοπική εφημερίδα, με την ανοχή των τοπικών αρχών και την στήριξη Δημοτικής Επιχείρησης, εμφανίστηκαν οι "αρκουδιάρηδες του Πρίλεπ" να συμμετέχουν στο καρναβάλι της Έδεσσας με πινακίδες στην κυριλλική γραφή που δήλωναν την ταυτότητά τους.

Το επόμενο βήμα ήταν αναμενόμενο:

Στις 26 Απριλίου 2013 οργανώνεται από την σκοπιανή "Ενωμένη Μακεδονική Διασπορά" UMD στην πόλη Μάρκαμ της Πολιτείας Οντάριο του Καναδά εκδήλωση συλλογής χρημάτων για την στήριξη του "Εκπαιδευτικού και Πολιτιστικού κινήματος της Έδεσσας" με τίτλο "Βραδιά της Έδεσσας" και είσοδο 60 δολλάρια! Όπως αναφέρεται στην σχετική διαφήμηση-πρόσκληση (βλ. εικόνα στην αρχή της ανάρτησης) τα χρήματα που θα συγκεντρωθούν θα στηρίξουν τις ακόλουθες δραστηριότητες:

α. Διατήρηση και προώθηση των πλούσιων πολιτιστικών παραδόσεων (δηλ. των σκοπιανών)  της Αιγαιακής Μακεδονίας

β. Προώθηση της "μακεδονικής" (δηλ. της σκοπιανής) γλώσσας στην Ευρωπαϊκή Ένωση με την βοήθεια του "Δικτύου Προώθησης της Γλωσσικής Ποικιλομορφίας" (NPLD)

γ. Στήριξη της έκδοσης της εφημερίδας ΖΟΡΑ στην Έδεσσα

δ. Εδεσσαϊκό Μακεδονικό (δηλ. σκοπιανό) Ραδιόφωνο (μέσω Διαδικτύου)

ε. Έκδοση της εφημερίδας ΛΟΖΑ στην Θεσσαλονίκη

στ. Μεταφράσεις και εκδόσεις βιβλίων για την Μακεδονία (ποια ακριβώς;) και τον Μακεδονικό Λαό (δηλ. τους σκοπιανολάγνους)

ζ. Διδασκαλία των μακεδονικών (δηλ. των εισαγόμενων σκοπιανών) παραδόσεων μέσω χορευτικών σχολών

η. Άνοιγμα Μακεδονικού (δηλ. σκοπιανού) Πολιτιστικού Κέντρου στην Έδεσσα

Εννοείται ότι μετά από όλα τα παραπάνω θα είναι πλέον πολύ εύκολη η διεκδίκηση αναγνώρισης "μακεδονικής" (δηλ. φιλοσκοπιανής, πρώην φιλοβουλγαρικής) μειονότητας στην βόρεια Ελλάδα με σχολεία, δικές της εκκλησίες κλπ κλπ

Όπως είχα γράψει παλαιότερα:

Όλα αυτά βέβαια συμβαίνουν λόγω μια γενικευμένης άγνοιας, ιδίως των νεωτέρων, οι οποίοι αδυνατούν (για πολλούς και διαφόρους λόγους, η ανάλυση των οποίων εκφεύγει των πλαισίων ενός άρθρου) να αντιληφθούν τι είναι αυθεντικά παραδοσιακό και τι νοηματοδοτεί σε τελική ανάλυση ο όρος «παράδοση» στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και των πάσης φύσεως και προέλευσης θεραπαινίδων της, του άκρατου καταναλωτισμού, του ασύδοτου χρηματιστηριακού κεφαλαίου των διεθνών τοκογλύφων, των μνημονίων, της σκόπιμης εθνοαποδόμησης, των μεταμοντέρνων «Ιστορικών» τύπου Λιάκου, Ρεπούση, Κουλούρη και Σία και του αμερικανοπροωθούμενου Νεο-Οθωμανισμού.

Είναι καιρός πια, πιστεύω, να ξυπνήσουμε και να αντισταθούμε στα αμερικανοπροωθούμενα αυτά σχέδια και οι πολίτες να αναλάβουν επιτέλους τις ευθύνες τους. Όσο για τους διάφορους πολιτικούς της περιοχής μας ας μη περιμένουμε να αντιδράσουν διότι όπως αποδείχθηκε πάμπολλες φορές μέχρι τώρα δεν πρόκειται να κάνουν το παραμικρό. Είναι ώρα να χάνουμε ψήφους;

ΔΕΕ

Αγνώριστος έχει γίνει ο ήρωας του Πόντου Β. Ανθόπουλος

Αγνώριστος έχει γίνει ο ήρωας 

του Πόντου Β. Ανθόπουλος

του Γιώργου Σωμαράκη

Αυτή είναι σήμερα η εικόνα που παρουσιάζει ο ανδριάντας του Πόντιου οπλαρχηγού Βασίλειου Ανθόπουλου. Ίσως κάποιοι να πουν ότι μικρά παιδιά εν αγνοία τους και πάνω στο παιχνίδι εκφράζονται με το να κάνουν «μασκαρά» έναν ήρωα του οποίου η ιστορία και οι αγώνες εκφράζουν όλο τον Ποντιακό Ελληνισμό. Κάποιοι άλλοι να πουν ότι εσκεμμένα θέλουν να βλέπουν τον οπλαρχηγό σε αυτήν την απαράδεκτη κατάσταση. Μην ξεχνάτε ότι ζήσαμε και την αποκεφάλιση του «Βασιλ-Αγά» το 1999. Μπορεί επίσης να πούμε ότι απλά… τον ξεχάσαμε! Ότι και να πούμε είναι λίγο. Η πόλη έστησε έναν ανδριάντα τιμώντας έναν άνθρωπο ο οποίος θυσίασε τα πάντα, ακόμη και τη ζωή του πρεσβεύοντας υψηλά ιδανικά και μαζί του τιμώνται και όλοι αυτοί που αγωνίστηκαν και χάθηκαν στον Πόντο. Θυμίζουμε το ιστορικό αυτού του μνημείου για να μαθαίνουν οι νεότεροι και να θυμούνται οι παλαιότεροι και όλοι μαζί να συμβάλλουμε στην φροντίδα των λιγοστών μνημείων μας.

Ήταν Κυριακή πρωί, 31 Μαΐου του 1998, όταν ο τότε Δήμαρχος, κ. Τζαμτζής, έκανε τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Πόντιου οπλαρχηγού, Βασίλειου Ανθόπουλου, στην πλατεία Πλαστήρα. Παρουσία πλήθους κόσμου ο τότε Δήμαρχος Σκύδρας μεταξύ άλλων ανέφερε ότι ανταποκρίθηκε ομόφωνα και παρεχώρησε το συγκεκριμένο αυτό χώρο μετά από αίτημα της Ένωσης Ποντιακών Σωματείων από το 1995. Σημείωσε τότε ότι οι αντιθέσεις που αντιμετώπισαν δεν τους πτόησαν. Στις 15/12/1997 υποβλήθηκαν οι προτάσεις και τον Ιανουάριο του 1998 ξεκίνησε η κατασκευή. Ο Δήμος Σκύδρας είναι ένας κατεξοχήν προσφυγικός Δήμος και πέρα από τους πρόσφυγες της περιόδου του ’22 έχει δεχθεί και παλιννοστούντες από την πρώην Σοβιετική Ένωση είχε τονίσει ο κ. Τζαμτζής, τιμώντας όπως είπε έναν άνθρωπο που έχυσε το αίμα του πολεμώντας για την ελευθερία του Πόντου, που έχασε την ζωή του πολεμώντας τον Τούρκο κατακτητή και μαζί με αυτόν κατά την διάρκεια της γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού έχασαν τη ζωή τους 350.000 Έλληνες. 

Στην εκδήλωση πέραν του μεγάλου πλήθους παραβρέθηκαν μεταξύ πολύ σημαντικών καλεσμένων και ο τότε Νομάρχης κ. Τάνος, ο γενικός γραμματέας του Υπουργείου Μακεδονίας Θράκης κ. Καμενίτης, ο οποίος και ήταν υπεύθυνος για θέματα παλιννοστούντων, ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, οι Βουλευτές κκ. Γεωργιάδης, Βυζοβίτης, Φουντουκίδου, Καρασμάνης, ο βουλευτής Θεσσαλονίκης Ψωμιάδης Π., ο Στρατηγός της 2ης μεραρχίας κτλ. Πέραν του Δημάρχου και του Νομάρχη μίλησαν ο κ. Κυριακίδης ως εκπρόσωπος των απογόνων του οπλαρχηγού «βασιλ-αγά» ή «βασιλ-ούστα» όπως συνήθιζαν να τον αποκαλούν στην περιοχή του Πόντου που έδρασε, ο πολιτικός επιστήμονας κ. Παναγιωτίδης και ο Διδάκτορας Ιστορίας του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Ε. Πελαγίδης. Τον ανδριάντα θυμίζουμε ότι τον φιλοτέχνησε ο κ. Αλκαίος από την Έδεσσα.

Ένας συνδημότης μάλιστα, ο αείμνηστος, Κωνσταντίνος Ανδρεάδης, του οποίου η «πένα» έχει μείνει πραγματικά στην ιστορία εμπνεύστηκε τότε από τον μεγάλο οπλαρχηγό και έγραψε δύο αριστουργηματικά ποιήματα τα οποία και αφιέρωσε στη μνήμη του ως ελάχιστο φόρο τιμής. Τα ποιήματα του δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα του Δήμου «Το Βήμα» απ’ όπου και πήραμε κι εμείς πολλά στοιχεία. Σήμερα όμως, μετά και την απαράδεκτη κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ανδριάντας, δημοσιεύουμε ένα άλλο ποίημα του Κώστα Ανδρεάδη το οποίο έγραψε στις 30 Μαΐου του 1999, για έναν παρόμοιο λόγο, την βεβήλωση της μνήμης του Βασίλειου Ανθόπουλου αφαιρώντας το κεφάλι του. 

Καταισχύνη και Ντροπή

Συγκεντρωθήκαμε εδώ συγγνώμη να σου πούμε

Γι’ αυτό το ανοσιούργημα να διαμαρτυρηθούμε.

Η παρουσία σου αυτή κοσμούσε την Πλατεία

Και ντρόπιασαν κακόβουλοι και νιώθουμε πικρία.

Ανάσταση ξημέρωνε και κάποιοι εγκληματούσαν

Ανθόπουλε, τραντέλληνα εσέ καρατομούσαν.

Στ’ ομοίωμα σου το σεπτό βγάλαν τα’ απωθημένα

Εσύ που επολέμησες στον Πόντο αντρειωμένα.

Πως μπόρεσαν και σήκωσαν αδίστακτα το χέρι

Εσύ που δεν φοβήθηκες το Τούρκικο μαχαίρι.

Άπλωσαν χέρι βέβηλο στο Ιερό σου σώμα

Με αίμα εσύ που πότισες του Πόντου τ’ Άγιο Χώμα.

Ο Ανδριάντας στήθηκε σαν σύμβολο ανδρείας

Κι ελάχιστο φόρο τιμής της ένδοξης θυσίας.

Οπλαρχηγέ Βασιλ’ Ουστά του Πόντου παλικάρι

Την δόξα, τον ηρωισμό κανείς δεν θα σου πάρει.

Κώστας Ανδρεάδης

Πηγή: 

http://www.pellanews.gr/index.php/top-autod/item/283-%CE%B1%CE%B3%CE%BD%CF%8E%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82-%CE%AD%CF%87%CE%B5%CE%B9-%CE%B3%CE%AF%CE%BD%CE%B5%CE%B9-%CE%BF-%CE%AE%CF%81%CF%89%CE%B1%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80%CF%8C%CE%BD%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B2-%CE%B1%CE%BD%CE%B8%CF%8C%CF%80%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%82 

Εκδήλωση στην Θεσσαλονίκη

Εκδήλωση στην Θεσσαλονίκη

Διάλεξη Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη

Την Τετάρτη 13 Μαρτίου 2013 και ώρα 7.30 μ.μ.

στον πολυχώρο «Δεσμοί Ελλήνων»

Πασαλίδη 29, Κ. Τούμπα, περιοχή αγ. Φανουρίου

θα πραγματοποιηθεί ομιλία του ιστορικού ερευνητή

Δημήτρη Ευαγγελίδη, 

με θέμα

 «Αρχαίες γραφές»

Είσοδος ελεύθερη

Η εκπαίδευση στα Βοδενά - Έδεσσα στα μέσα του 19ου αιώνα(1857-1865)

Η εκπαίδευση στα Βοδενά - Έδεσσα 

στα μέσα του 19ου αιώνα (1857-1865)

(Άγνωστα στοιχεία από εφημερίδες της Κων/πόλεως)

Α. Πρόλογος

Γιά την κατάσταση τής παιδείας γενικότερα καί τής έκπαιδεύσεως1 ειδικότερα στην Έδεσσα κατά την περίοδο τής τουρκοκρατίας πολλές καί ποικίλες είναι οί έργασίες πού έχουν γραφεί ως τώρα μέ ένδιαφέρουσες ειδήσεις2.

Οί περισσότερες από αυτές, στηριγμένες ή μιά στήν άλλη, κατά κανόνα επαναλαμβάνουν τά ίδια μέ διάφορες προσθαφαιρέσεις, χωρίς νά προσθέτουν περισσότερα στοιχεία, διαφωτιστικά γιά ορισμένα σημεία, πού οπωσδήποτε έχουν άνάγκη ορισμένων διευκρινήσεων.

Αρκετά βέβαια είναι τά στοιχεία πού έχουν γραφεί γιά τις άρχές τής παιδείας στήν Έδεσσα μέ τήν ίδρυση του πρώτου σχολείου στήν περίοδο τής τουρκοκρατίας (1782) καί πολύτιμες στόν τομέα αυτό είναι οί έργασίες τοΰ Γεωργίου Τουσίμη3 καί Κ. Γ. Σταλίδη4 στό έξαίρετο περιοδικό τοΰ Φιλοπρόοδου Συλλόγου «Μέγας Αλέξανδρος», Έδεσσαϊκά Χρονικά, τό όποιο, με τις μελέτες που βρίσκονται άποθησαυρισμένες στις σελίδες του, έγραψε ιστορία, άφησε έποχή, γεγονός πού ευχόμαστε νά συνεχίσουν νεότερα περιοδικά καί έντυπα τής περιοχής, όπως τά Άνάλεκτα καί ό Έδεσσηνός, τά όποια, παρ’ όλες τις προσδοκίες μας, έπαυσαν νά έκδίδονται.

'Όσα όμως κι άν είναι τά στοιχεία πού έχουμε, ποτέ δέν είναι δυνατόν νά καλυφθεί ή ιστορία τής πόλεως καί πάντοτε θά βρίσκουμε καί κάτι καινούργιο, κάτι πού μας διέφυγε γιά πολλούς καί ποικίλους λόγους, άνεξάρτητους από τή θέλησή μας, έφόσον τά πάντα ρεί... πάντα χωρεί καί ουδέν μένει5, κατά τον Ηράκλειτο, τόν σκοτεινό τής Εφέσου φιλόσοφο.

Μέ την έργασία μας, λοιπόν, αυτή, συμπληρώνοντας ορισμένα κενά τής εκπαιδευτικής δραστηριότητας, πού παρατηρεΐται στήν Εδεσσα λίγο μετά τά μέσα τού IΘ αί., παρουσιάζουμε σχετικά δημοσιεύματα έφημερίδων τής Κων/πόλεως, άναφερόμενα τόσο στις ιδιαίτερες συνθήκες πού επικρατούσαν έκεί, όσο καί στό γενικότερο κλίμα καί την περιρρέουσα ατμόσφαιρα τής έποχής.

Β. Τά δημοσιεύματα των έφημερίδων

Από τά δημοσιεύματα αύτά, τέσσερα συνολικά, ενα άνάγεται στήν έφημερίδα Τηλέγραφος τού Βοσπόρον και Βυζαντίς, άλλο στήν εφημερίδα 'Ομόνοια καί δύο άλλα στήν έφημερίδα Ανατολικός Άστήρ.

1. Μιά από τις αρχαιότερες έφημερίδες της Κων/πόλεως ήταν Ό τηλέγραφος τού Βοσπόρου, πού έκδόθηκε τό 1843 από τον Κων/τΐνο Άδοσίδη καί διατηρήθηκε ώς τό 1857, οπότε συνενώθηκε μέ την έφημερίδα Βυζαντίς καί έφερε από τότε τόν κοινό τίτλο Ό τηλέγραφος τού Βοσπόρου και Βυζαντίς, έως ον έμεινε μόνη ή Βυζαντίς, πεντήκοντα σχεδόν έτών βίον διανύσασα6.

Στό φύλλο, λοιπόν, 409 της 8ης Όκτωβρίου τού 1860 διαβάζουμε τά έξης:

Κύριε συντάκτα τής Βυζαντίδος

Καταχωρήσατε, παρακαλώ, εις τό προσεχές φύλλον τής άξιοτίμον υμων έφημερίδος την έξης διατριβήν μου.

Προ τριών περίπον έτών, διερχόμενος διά τής έν Μακεδονία πολίχνης Βωδενών (sic), άφ’ ένός μέν ήσθάνθην ηδονήν ον σμικραν ίδών την φυσικήν καλλονήν αυτής διά τε την ώραίαν θέσιν έφ’ ής κεΐται, τό κατάφντον τών πέριξ αυτής καί τό δαψιλέστατον τών υδάτων, μή ποτίμων μέν, χρησίμων όμως πρός άρδευσιν τών έν πάση τή περιοχή τής πολίχνης ταύτης πολυειδών κτημάτων. 

Έθαύμασα τή άληθεία την φυσικήν καλλονήν τών Βωδενών και έμακάρισα τούς έν αυτή ένοικούντας ένεκα τών ών άπολαύουσι σχετικώς υλικών άγαθών.
 Άφ’ έτέρον όμως έλυπήθην εις ακρον πληροφορηθείς παρά τών έκεισε φίλων μου ότι έστερούντο τού κρατίστον τών άγαθών, τουτέστι τής έκπαιδεύσεως τών έαυτών τέκνων καί ότι υπήρχε μέν σχολεΐον, άλλ’ άνευ σχεδόν διδασκάλων και μαθητών.

Μητροπολίτης Νικόδημος
Βοδενών εκ Τενέδου
(1824-1886)

Κατά δέ την Κυριακήν τής 21 Αύγούστου έτους ένεστώτος διερχόμενος καί αύθις διά τής πολίχνης Βοδενών καί ένώ ευρισκόμην έν τώ ναώ τής Μητροπόλεως έκκλησιαζόμενος, αίφνης άκούω τόν άρχιερέα "Αγιον Βοδενών κ. Νικόδημον προτρέποντα τόν λαόν από τού θρόνον τον, όπως μετά την θείαν λειτουργίαν συνέλθωσιν άπαντες έν τώ σχολείω, ένθα τελεσθήσονται έτήσιαι έξετάσεις τών μαθητών τής τε έλληνικής καί αλληλοδιδακτικής σχολής. 

Μετέβην λοιπόν κάγώ μετά τών άλλων έν τώ σχολείω, όπερ εύρον πλήρες μαθητών και ακροατών, μή άπολειπομένων μηδ’ αυτών τών τοπικών άρχών μεταξύ δέ τού θηρίπον (;) καί τών τού τόπου προυχόντων βλέπω σεβάσμιον αρχιερέα, έπί τού προσώπου τού οποίου ένεφαίνετο άπολάμπουσα χαρά και φαιδρό της, άμέσως άρξαμένον τής πρός τόν Ύψιστον δοξολογίας καί μετά δακρύων χαράς έπικαλονμένον την έπιφοίτησιν τού Αγίου Πνεύματος έφ’ άπαν τό σύνολον τών τε διδασκόντων και διδασκόμενων και τών παρευρισκομένων άκροατών.

Άναβάς δέ μετά ταύτα ό σεβάσμιος ούτος ιεράρχης επί της έδρας έξεφώνησε λόγον καταλληλότατον, εκθέτων τήν κατάστασιν τού σχολείου και προτρέπων τούς πολίτας, ϊνα φροντίζωσι περί τής τελειοτέρας έκπαιδεύσεως τών τέκνων των καί άναπληρώσωσι τα έλλείποντα υπό τήν σύντονον μέριμναν, ήν καταβάλλει ό ϊδιος. 

Είτα δ’ ήρξατο έξετάζων τούς τής άνωτέρας τάξεως τού ελληνικού σχολείου μαθητάς μαθήματα όμοια τών έν τοϊς προ πολλών ετών συστηθεισιν έλληνικοϊς σχολείοις μαθημάτων και μετ’ ούκ ολίγης εύχαριστήσεώς μου ήκουσα τού άγιου Βοδενών προτείνοντος λεπτομερείς παρατηρήσεις γραμματικάς τε και σνντακτικάς και προβλήματα άριθμητικής και γεωμετρίας καί τών άπό δύο ήδη ετών μαθητών άποκρινομένων τών πλείστων έτοίμως και εύστόχως πρός πάντα τά έρωτώμενα.

Ή έξέτασις τών μαθητών τούτων μέ παρεκίνησε καί τήν μετ’ αυτήν ν’ άπέρχωμαι εις τό σχολεϊον, ϊνα ίδω καί τό τέλος τών εξετάσεων, άποβάν ώς αί ενάρξεις μετά πλείστης όσης επιτυχίας καί ευχαριστήσεως άπάντων τών κατοίκων, οΰς συνεχάρην άπό καρδίας, άπελθών μετά ταύτα έν τη έμή πλήρης χαράς καί άγαλλιάσεως, διότι εύρον έν τη ρηθείση πολίχνη πραγματοποιηθέντα δύο μέγιστα διά τήν κοινωνίαν άγαθά. 

Πρώτον μέν τήν όσον ένεστι καλλίστην πρόοδον άμφοτέρων τών σχολών, τής τε έλληνικής καί άλληλοδιδακτικής, τη άκαμάτω καί συνεχει έπισκέψει καί επιτηρήσει τού σεβασμίου άγιου Βοδενών καί τών μετά ζήλου εις πάν έπ’ άγαθώ τεϊνον τών κυρίων έφορων 
δεύτερον δέ καί κοινωφελέστατον τη πόλει τών Βοδενών άγαθόν υπάρχει ή μετοχέτευσις ύδατος ποτίμου άπό άποστάσεως σχεδόν ώρας, τού όποιου ή στέρησις ήν έπαισθητοτάτη.

Ώς δέ σαφώς έβεβαιώθην παρά πολλών, αίτιος τού ν’ άπολαύση ή ρηθεισα πολίχνη τά, ώς εϊρηται, άγαθά, έγένετο ό νύν άγιος Βοδενών κ. Νικόδημος, όστις, ον μόνον έν Βοδενοϊς άκαμάτως φροντίζει περί τής κοινής ώφελείας τού ποιμνίου του, άλλα καί άλλαχού επί τη επαρχία αύτού συνέστησε καταλλήλους διδασκάλους πρός έκπαίδευσιν τής νεολαίας. 

Ευτυχείς αί έπαρχίαι, αί τυγχάνουσαι τοιούτων άρχιερέων.

Έν Βιτωλίοις τη 15 7/βρίου 1860 

Εις τών συνδρομητών σας

Διαβάζοντας τήν έπιστολή αυτή καί αγνοώντας τό όνομα τού αποστολέα της, πρέπει νά λάβουμε ύπόψη μας ότι πολύ σπάνια οί δημοσιεύοντες παρόμοιες επιστολές υπέγραφαν μέ τό όνομά τους, άφού λίγα μόλις χρόνια είχαν περάσει άπό τήν έκδοση τοΰ Χάτι Χουμαγιούν (1856)7 καί ή έλευθεροτυπία καί κάθε άλλη κίνηση γιά τήν προβολή καί υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων, των χριστιανών κυρίως, βρισκόταν ακόμη στά σπάργανα καί πολλοί ήταν έκεΐνοι οι όποιοι δίσταζαν νά έκδηλώσουν τά φρονήματά τους διά τόν φόβον των Ιουδαίων.

'Οπωσδήποτε, όμως, άπό αυτήν άντλούμε άρκετά στοιχεία γιά τήν έκπαίδευση στήν Εδεσσα στά μέσα τοΰ ΙΘ' αί. καί συγκεκριμένα γιά τήν περίοδο 1857-1860, άφοΰ, γραμμένη ή έπιστολή τό 1860, ρητώς αναφέρει ο,τι είχε δει ό άποστολέας της προ τριών περίπου ετών, δηλαδή τό 1857, όταν είχε ξαναπεράσει άπό τήν Έδεσσα μέ κατεύθυνση τά Βιτώλια τής Σερβίας, τό σημερινό δηλαδή Μοναστήρι.

 Οί πληροφορίες του γιά τήν κατάσταση τής έκπαιδεύσεως τό 1857 δέν ήταν καί τόσο ευχάριστες, άφοΰ, όπως γράφει, ένώ θαύμασε τήν τοποθεσία τής πόλεως μέ τίς φυσικές της καλλονές, λυπήθηκε, διότι οί Έλληνες κάτοικοι τής πόλεως είχαν βέβαια σχολείο γιά τά παιδιά τους άλλά ανεν σχεδόν διδασκάλων καί μαθητών.

Απεναντίας, τό 1860, όταν καί πάλι πέρασε άπό τήν Έδεσσα καί μάλιστα στις 21 Αύγούστου, Κυριακή, έκκλησιαζόμενος, διαπίστωσε ότι ή έκπαίδευση βρισκόταν σέ πολύ καλό σημείο, άφοΰ, σύμφωνα μέ τά λεγάμενα τοΰ μητροπολίτη Νικοδήμου8, τήν ημέρα έκείνη έπρόκειτο νά γίνουν οί έτήσιες έξετάσεις9 τών μαθητών τής Ελληνικής10 καί Αλληλοδιδακτικής σχολής11, στις όποιες καί ό ίδιος παρέστη.

Βλέπουμε δηλαδή τή βελτίωση πού είχε γίνει στό τριετές διάστημα από τό 1857 ως τό 1860.

Δέν γνωρίζουμε τούς λόγους τής βελτιώσεως αυτής• μήπως ή κατάσταση τού 1857, όπως τήν περιγράφει ό ανώνυμος ταξιδιώτης, όφειλόταν σέ αβελτηρία τού τότε μητροπολίτη Άνθιμου (1848-1.2.1859);
Πιθανόν, διότι, όπως αναφέρει ό Γ. Τουσίμης κατατρυχόταν άπό τούς έπαρχιώτες τής μητροπόλεώς του12.

Ακριβή εικόνα τής έκπαιδευτικής καταστάσεως τής πόλεως στά χρόνια έκεΐνα παρέχει ό Γιώργος Φ. Ρουμελιώτης13, ό όποιος με στοιχεία ακλόνητα άποδεικνύει ότι ή γνώμη τού καθηγητή Στέφανου Παπαδόπουλου ότι το 1857 συστήθηκε το πρώτο έλληνικόν σχολεϊον14 δεν εύσταθεΐ, διότι καί πριν άπό τό 1857 γίνεται μνεία γιά έλληνικό σχολείο στήν Έδεσσα στον Κώδικα τής έν Βοδενοϊς Μητροπόλεώς και συγκεκριμένα γιά τις χρονιές 1836-1837 και 1844-1845 15.

Υπογραφή Μητροπολίτη Βοδενών Νικόδημου

Εκείνο πού δέν έχουμε γιά τή λειτουργία τών σχολείων αυτών είναι τό γεγονός ότι μας λείπει μιά μαρτυρία λεπτομερής γιά τόν τρόπο τής λειτουργίας των, ένα είδος έκθέσεως λειτουργίας τον, όπως περίπου γίνεται μέ τό γράμμα αυτό, πού δημοσιεύουμε γιά τό έτος 1857, σέ σύγκριση μέ τό 1860, καί τήν έξαγωγή τών ανάλογων συμπερασμάτων.

Ιδιαίτερη εντύπωση μας προκαλεΐ τό γεγονός ότι κατά τή διάρκεια τών έξετάσεων ό μητροπολίτης, μέ τις έρωτήσεις του γιά τήν επίδοση τών μαθητών όχι μονάχα στή γραμματική καί τό συντακτικό άλλά καί στήν άριθμητική καί τή γεωμετρία, προκάλεσε τό διαφέρον τοΰ παρεπίδημου έπισκέπτη του, ώστε νά τονίσει τή χαρά καί τήν αγαλλίαση πού είδε στά πρόσωπα άπάντων τών κατοίκων καί νά έπαινέσει τόν δεσπότη γιά τήν δλη του έργασία, διότι ον μόνον έν Βοδενοΐς άκαμάτως φροντίζει περί τής κοινής ώφελείας τού ποιμνίου τον άλλα καί άλλαχού, δηλαδή γιά ολόκληρη τήν έπαρχία του, όπου ίδρυσε σχολεία μέ καταλλήλους διδασκάλους πρός έκπαίδευσιν τής νεολαίας. 

Πως, λοιπόν, ήταν δυνατόν, ενθουσιασμένος άπό τό έργο αυτό, νά μήν άναφωνήσει ότι ευτυχισμένες είναι οι έπαρχίες έκεϊνες πού έχουν τέτοιους αρχιερείς;

Καί γιατί νά μήν είναι εύτυχισμένες, όταν ένδιαφέρονται όχι μονάχα γιά τά έκπαιδευτικά θέματα άλλά καί γιά κοινωνικά, όπως τό ενδιαφέρον πού έδειξε ό Νικόδημος γιά τή μεταφορά ποσίμου νερού στήν πόλη άπό μία απόσταση μακρινή, κάτι πού ήταν τόσο ζωτικό γιά τούς κατοίκους τής 'Έδεσσας;

2. Ένα χρόνο άργότερα, τό 1861, συναντούμε τό δεύτερο δημοσίευμά μας γιά τήν κατάσταση τής έκπαιδεύσεως στήν Έδεσσα, στήν έφημερίδα Ό Ανατολικός Άστήρ16, τήν έφημερίδα εκείνη πού έξέδιδαν οί τρεις διδάσκαλοι τής Μεγάλης τού Γένους Σχολής, ό Ιωάννης Φιλαλήθης, ό Κωνσταντίνος Φωτιάδης, ό όποιος άργότερα διορίσθηκε ηγεμόνας στή Σάμο, καί ό Βασίλειος Καλλίφρων.

 Ή έφημερίδα αυτή μέ υπότιτλο Έφημερίς τής δημοσίας έκπαιδεύσεως, εκκλησιαστική, φιλολογική, εμπορική καί τών διαφόρων ειδήσεων κυκλοφορήθηκε στις 6 Όκτωβρίου 1861 καί στό 9ο φύλλο της (29.11.1861, σ. 3), μέ τίτλο Δημοσία έκπαίδενσις, άναφέρθηκε στήν Έδεσσα καί τά σχολεία της ώς έξής:

Μετά πολλής τής εύχαριστήσεως πληροφορούμεθα έπισήμως τόν περί τήν εθνικήν έκπαίδευσιν άξιέπαινον ζήλον τών Έδεσσηνών (κατοίκων τών Βοδενών).

Ούτοι, έκτος τών μέχρι τούδε ύπαρχουσών παρ’ αύτοΐς δύο σχολών, έλληνικής τε καίάλληλοδιδακτικής, έξ ών εις μέν τήν πρώτην διδάσκονται μαθηταί έπέκεινα τών πεντήκοντα υπό άξίον διδασκάλον, τού κύρίον Α. Μαργαρίτον, ουν μόνον τήν έλληνικήν γλώσσαν, άλλά καί τά λοιπά βοηθητικά μαθήματα, οίον άριθμητικήν, γεωμετρίαν, κατήχησιν, ιστορίαν, γεωγραφίαν, ώς καί άρχάς τής γαλλικής, εις δε τήν δευτέραν διδάσκονται τριακόσιοι μαθηταί, κατά τούς τύπους τών μεθοδικωτέρων σχολείων, υπό τού άλληλου διδασκάλου κ. Μπαϊνανίδου, άπεφάσισαν γενναίως, τή άξιεπαίνω προτροπή τού μουσοτραφούς αυτών Αρχιερέως, ενός τών τά μάλιστα τροφίμων τής καθ’ ημάς Θεολογικής έν Χάλκη Σχολής, ϊνα οίκοδομήσωσι καί άλλην λιθόκτιστον σχολίων 34 πήχεων μήκους καί 20 πλάτους, διώροφον, άνω μέν έλληνικήν, κάτω δε άλληλοδιδακτικήν, διά τό άνεπαρκές τών μέχρι τούδε δύο σχολείων ώς πρός τήν πληθύν τών μαθητών.

Ή νέα σχολή κεΐται έπί τής άκροτόμον, ύψους έκατόν πήχεων, εις τήν άνατολικήν άκραν τής πόλεως, εχουσα κάτωθεν μέν αυτής τήν κατάφυτον εκείνην κοιλάδα, έν ή, κατά τόν πατέρα τής ιστορίας Ηρόδοτον, ήσαν οί κήποι τού Μίδα μέ τά έξη κοντάφυλλα καί αυτοφυή ρόδα των, έν άπόπτω δέ τήν Θεσσαλονίκην καί τάς περί τόν Θερμαϊκόν κόλπον πεδιάδας.

Προβαίνει δέ τό έργον, καθ’ ας έχομεν πληροφορίας, διά τών αξιέπαινων προσπαθειών τού τε Άρχιερέως, τών έφορων, και άπάντων έν γένει τών πολιτών, κοινή σύμπνοια καί γνώμη.

Πεποίθαμεν ότι τούς άξιεπαίνους Βοδενιώτας θέλουσι μιμηθή καί οί Γενιτζιώται, οίτινες, δυστυχώς, έχουσι τήν σχολήν αυτών άνευ διδασκάλου πρό τίνος ήδη καιρού.

Αλλ ’ έλπίζομεν ότι ανδρες, οιτινες άντέστησαν εις τήν άκάθεκτον ορμήν τού έπαπειλήσαντος αυτούς Ουνιτισμού, διατηρήσαντες άμώμητον τήν ίεράν έκ προγόνων παρακαταθήκην, τήν ορθόδοξον, λέγομεν, πίστιν, ουδέποτε θέλουσιν άνεχθή νά κατακλυσθώσιν υπό τού χειμάρρου τής άμαθείας, μή φροντίζοντες περί τής χριστιανικής, ηθικής καί διανοητικής μορφώσεως τών τέκνων αυτών καί προστρίβοντες ώς έκ τούτου μώμον έαυτοίς άνεξάλειπτον.

 Ό «Ανατολικός Αστήρ» προθύμως θέλει δημοσιεύσει, έντός ολίγου ίσως, γενναίαν πράξιν καί τούτων τών καλών καί άγαθών χριστιανών πρός άμιλλαν καί άλλων.

Τό δημοσίευμα αυτό, προφανώς της διευθύνσεως της έφημερίδας, στηριζόμενο, όπως φαίνεται, σέ γράμμα αυθεντικό κάποιου επίσημου Έδεσσαίου άφού τονίζει ότι πληροφορούμεθα έπισήμως-, έρχεται υστέρα άπό ένα χρόνο μετά τό δημοσίευμα της έφημερίδας Ό τηλέγραφος τού Βοσπόρου καί Βυζαντίς νά μας ένημερώσει γιά τήν κατάσταση τής παιδείας στήν "Εδεσσα τή χρονιά εκείνη (1861).

Εκείνο πού οφείλουμε νά τονίσουμε είναι τό γεγονός ότι μας δίνει περισσότερα στοιχεία γιά τήν έκπαίδευση στήν πόλη, παραθέτοντας καί τό όνομα τοΰ δασκάλου τόσο τής Ελληνικής όσο καί τής Αλληλοδιδακτικής σχολής, καθώς καί τόν άριθμό τών φοιτώντων μαθητών καί τών μαθημάτων που διδάσκονταν.

Ετσι μαθαίνουμε ότι διδάσκαλος στήν 'Ελληνική σχολή, ήταν ό Ά. Μαργαρίτης, ένώ στήν Αλληλοδιδακτική έδίδασκε κάποιος Μπαϊνανίδης, όνομα άγνωστο ως τώρα γιά μας άπό τις διάφορες πηγές17.

Ταυτοχρόνως μαθαίνουμε ότι, ένώ

ή Ελληνική σχολή είχε παραπάνω άπό 50 μαθητές, οί όποιοι διδάσκονταν τήν έλληνική (γλώσσα), άριθμητική, γεωμετρία, κατήχηση, ιστορία, γεωγραφία καί τις άρχές τής γαλλικής, 

ή Αλληλοδιδακτική είχε 300 μαθητές οί όποιοι διδάσκονταν τά μαθήματα έκεΐνα πού καθορίζονταν σύμφωνα μέ τούς τύπους τών μεθοδικωτέρων σχολείων18.

Τό κυριότερο σημείο τού δημοσιεύματος αύτού είναι εκείνο πού άναφέρεται στήν ανέγερση μιας άλλης λιθόκτιστης σχολής, ή οποία, όπως φαίνεται άπό τά γραφόμενα, άρχισε νά χτίζεται τή χρονιά έκείνη, διώροφη, ώστε στό ισόγειο νά στεγάζεται ή Αλληλοδιδακτική σχολή καί στόν Ιο όροφο ή Ελληνική, ένέργεια πού άποδίδεται στήν πρωτοβουλία τοΰ μητροπολίτη Νικόδημου, τον όποιο καί έπαινε! γιά τις δραστηριότητες του, καθώς καί στούς έφορους τών σχολείων καί όλους τούς Έδεσσαίους οί όποιοι βοήθησαν τό εργο αυτό.

 Άναφέροντας τό μήκος καί τό πλάτος τού νέου κτιρίου19, μάς καθορίζει καί τό άνατολικό σημείο τής πόλεως, όπου χτιζόταν ψηλά, πάνω στόν άπότομο βράχο πού δεσπόζει στήν πόλη, ώστε άπό τό σημείο εκείνο νά μπορεί νά άγναντεύει κανείς όχι μόνο τον θαυμάσιο κάμπο πού έκτείνεται στά πόδια τής πόλεως άλλά καί αύτήν άκόμα τή Θεσσαλονίκη καί τις πεδιάδες γύρω άπό τόν Θερμαϊκό κόλπο.

Τό σχολείο αυτό μέ τήν καταπληκτική πρός τόν κάμπο θέα, στό όποιο φοιτήσαμε κι εμείς τό καλοκαίρι τού 1941 (Ιούλιος), όταν άνοιξαν τά σχολεία, μετά τόν Έλληνοϊταλικό Πόλεμο, έπειδή τό περικαλλές κτίριο τού Γυμνασίου είχε καταληφθεί άπό τούς Γερμανούς καταχτητές, σήμερα δέν ύφίσταται, διότι κάηκε τό 1944 κατά τήν πυρπόλνση τής πόλεως άπό τούς Γερμανούς10.

Σέ ιδιαίτερη παράγραφο γίνεται λόγος καί γιά τήν πόλη τών Γενιτσών καί τούς κατοίκους της (Γενιτζώτες) οί όποιοι, δυστυχώς, έχουσι τήν σχολήν αυτών άνευ διδασκάλου καί μάλιστα άπό καιρό.

Έτσι μαθαίνουμε κάτι, πού ώς τώρα αγνοούσαμε, ότι δηλαδή στά Γιαννιτσά τό 1861 υπήρχε, βέβαια, σχολείο, άλλά δέν λειτουργούσε, διότι δέν υπήρχε δάσκαλος21.
 Αγνοούμε τόν λόγο γιατί δέν λειτουργούσε.

 Ή έφημερίδα πιστεύει ότι καί οί κάτοικοι τών Γενιτσών γρήγορα θά άποκαταστήσουν στό σημείο πού πρέπει τά εκπαιδευτικά τους ζητήματα, άφοΰ μέ τόση γενναιότητα καί έμμονή στήν ορθοδοξία άντέστησαν εις τήν άκάθεκτον ορμήν τού έπαπειλήσαντος αύτούς ουνιτισμού, διατηρήσαντες άμώμητον τήν ίεράν εκ προγόνων παρακαταθήκην, τήν ορθόδοξη πίστη τους22, κάτι γιά τό όποιο καί τούς έπαινε! καταλλήλως.

3. Τό τρίτο δημοσίευμα, σταλμένο κι αυτό άπό κάποιον καί πάλι ανώνυμο συνδρομητή ώς είδος άνταποκρίσεως άπό τήν Έδεσσα στις 15 Ιουλίου τού έπόμενου έτους (1862) στήν έφημερίδα τής Κων/πόλεως 'Ομόνοια23, άναφέρεται κι αυτό στήν κατάσταση τής παιδείας καί μάλιστα στις σχολικές έξετάσεις τής χρονιάς έκείνης, ένα θέμα τόσο προσφιλές στό αναγνωστικό κοινό τό όποιο παρακολουθούσε μέ διαφέρον τήν πνευματική κίνηση τών έπαρχιών.


Στό φύλλο 23 τής 25ης Ιουλίου τοΰ 1862 (σ. 92) διαβάζουμε τά εξής:

Κύριε συντάκτα τής «Ομονοίας»

Πρό τινων ημερών, μεταβαίνων ενταύθα εις Βοδενά πρός σννάθροισιν τοΰ βομβυκοσπόρου, κατά τήν έκ Γενιτσών διάβασίν μου είδον τά ηράκλεια κατορθώματα τής Δυτικής προπαγάνδας, άπερ έξασκεΐ έπί τινων άτόμων έκ τού εσχάτου όχλου τής κωμοπόλεως ταύτης. 

Έλυπήθην άληθώς διά τήν πάσχουσαν ταύτην κοινωνίαν καί έταλάνισα πλανώντας και πλανωμένους, τούς μέν ώς όνειροπολούντας παποκρατίαν έν τή συναθροίσει τών σκυβάλων έκ πάσης χριστιανικής κοινωνίας, τούς δέ ώς γενομένους ώνια ιδανικών ύλικών συμφερόντων και ω εν ακιζομένους υπό υποσχέσεων, τών όποιων ή πραγματοποίησις άντίκειται εις τήν τάξιν τών νόμων τής Σεβαστής Κνβερνήσεως άλλ ’ ίσην θλΐψιν έδοκίμασα εις Γενιτσά, τοσαύτης άπ’ έναντίας ψυχικής χαράς και ευφροσύνης ευτύχησα νά γίνω μέτοχος ένταύθα κατά τήν έπέτειον έορτήν τών άγίων Αποστόλων, 
καθ’ ήν ημέραν έτελέσθησαν δημοτελώς αί έξετάσεις τών 65 μαθητών τής Ελληνικής Σχολής και τών υπέρ τούς διακοσίους τής Αλληλοδιδακτικής.

Μετά τήν άρχιερατικήν θείαν λειτουργίαν συγκινητικώτατον θέαμα ήν νά βλέπει τις τό πλήθος τών μαθητών, λευκοφορούντων τινών, και πάντων άδόντων, μεταβαινον άπό τής παλαιάς Σχολής εις τήν νέαν περικαλλή καί πάντερπνον, τήν όποίαν ή τε φυσική θέσις και ή διά συνεργείας τού μουσοτραφούς άρχιερέως άγ. Βοδενών κυρίου Νικοδήμου άναπτυχθεισα φιλοκαλία και έλευθεριότης τών Έδεσσηνών έφιλοτιμήθησαν νά καταστήσωσιν άγλάϊσμα, ού μόνον τής Εδέσσης άλλά και πάσης τής Μακεδονίας. 

Μετ’ όλίγας δέ στιγμάς κατεϊχεν ήδη ή Σχολή έντός αυτής τόν σεβάσμιον άρχιερέα, τόν πολλά ύπέρ αυτής μογήσαντα, παρακολουθούμενον ύπό τού ιερατείου, τών έφορων και τών προκρίτων, τών κατοίκων πάσης τάξεως και ήλικίας, τών παρεπιδήμων Ιταλών και Γάλλων έμπορων τού βομβυκοσπόρου και έπιτέλους τού συμβουλίου τής τοπικής Αρχής.

Δέν έχρειάζετο δέ λυγκεύς τις ή διορατικός οφθαλμός, ϊνα άνακαλύψει τήν χαράν τής συνειδήσεως τών Έδεσσηνών και τήν συναίσθησιν ότι διά τής γενναίας θυσίας τού όβολού των έξεπλήρωσαν πρώτιστον καί ίερώτατον καθήκον πολλοί δέ, καί πρό πάντων ό σεβάσμιος άρχιερεύς, δέν ήδύναντο νά κρατήσωσι τά δάκρυά των, έν δσω οί μέν μαθηταί έναρμονίως καθωμολόγουν δι’ άσμάτων τήν ευγνωμοσύνην των, ό δ’ έλλόγιμος διδάσκαλος κ. Α. Μαργαρίτης δι’ εύφραδούς άμα καί γοητευτικού λόγου, άκριβολογήσας πρώτον τήν άπό τού παρελθόντος έτους αχρι τής σήμερον κατάστασιν τής Σχολής, άπεδείκνυε διά τίνων θυσιών τών πατέρων κατασκευάζεται ή διανοητική καί ηθική διάπλασις τών τέκνων του.

Μετά ταύτα δέ, καί μετά τήν προηγηθεϊσαν τούτων δέησιν πρός Κύριον, ήρξαντο οί εξετάσεις καί έν διαστήματι δύο ήμερων έξετάσθησαν οί μαθηταί τών τεσσάρων τάξεων τού Ελληνικού,
τής μέν πρώτης εις τόν Δημοσθένην μετά πλήρους εφαρμογής τού συντακτικού, 
εις τήν Ιεράν κατήχησιν,
εις άρχάς τής γαλλικής γλώσσης,
εις γεωμετρίαν, 
πολιτικήν ιστορίαν και
φυσικήν γεωγραφίαν. 

Τής δέ β' εις 
Πλούταρχον και Λυσίαν, 
ιεράν κατήχησιν,
 ιστορίαν καί άριθμητικήν

 καί εφεξής τής τρίτης καί τετάρτης εις τά διδαχθέντα αύτοις μαθήματα. 

Έν γένει δέ οί πλείονες τών μαθητών ενστόχως άπήντησαν εις τάς ερωτήσεις τού τε διδασκάλου καί τού άρχιερέως, έξ ού καταφαίνεται καί πρόοδος τών μαθητών ούκ ευκαταφρόνητος καί φιλοπονία τού ελληνοδιδασκάλου κ. Α. Μαργαρίτου άξιέπαινος τήν τρίτην δέ ημέραν έξετάσθησαν καί άπαντες οί ηλικιωμένοι μαθηταί τής Αλληλοδιδακτικής Σχολής ευδοκίμησαντες καί ούτοι, μάλιστα δέ οί 16 τόν άριθμόν προπαρασκευασθέντες νά μεταβώσιν εφέτος εις τήν Έλληνικήν, ώς κανονικώς άναγνώσαντες καί διδαχθέντες τάς άρχάς τής γραμματικής καί τά τέσσαρα τής άριθμητικής πάθη, διό καί δίκαιος έπαινος άποδίδεται τώ άλληλοδιδασκάλω κυρίφ Γ. Μπαϊνανίδη.

*Έπαινος άληθώς μέγας όφείλεται εις τούς κατοίκους τής πόλεως τ αυτής, διότι έναρμονίως συζώντες μετά τού σεβαστού άρχιερέως των προ τριών ήδη έτών έπεχειρίσθησαν τήν πολυδάπανον μεταφοράν ποσίμου ύ ό ατό ς μακρόθεν, καί, μολονότι τού έργου φθάσαντος εις τό τέρμα του, δυστυχώς, τά ύδατα εϊτε έκ τής άνυδρίας εϊτε έξ άλλης άγνώστου αιτίας έξέλιπον έκ τής πηγής αυτής• δεν άπηύδησεν δμως ό κοινωφελής ζήλος αυτών. 
Ιδού καί σχολεϊον έκ βάθρων, όποιον, άσυγκρίτφ λόγω μεγαλύτεραι πόλεις στερούνται, ώκοδόμησαν καί νοσοκομεϊον συνέστησαν καί ήδη σκέπτονται τήν παλαιάν Σχολήν εις Παρθεναγωγειον νά μεταποιήσωσιν. 

Ας εύχηθώμεν βάσκανος οφθαλμός νά μην ϊδη τούς άδελφούς τούτους.

Βοδενά τήν 15 Ιουλίου 1862 

Εις τών συνδρομητών σας

Τοΰ γράμματος αύτοΰ δέν γνωρίζουμε αν συντάκτης είναι ό ϊδιος μέ τό δημοσιευμένο κείμενο στόν Τηλέγραφο τού Βοσπόρου καί Βυζαντίδα της 8ης Όκτωβρίου 1860, πριν άπό μιά διετία.

Τό κύριο στοιχείο της έπιστολης αυτής είναι ό ένθουσιασμός καί ή χαρά τοΰ συντάκτη της γιά τήν πρόοδο πού είδε στά σχολεία τής 'Έδεσσας, τόσο στήν Ελληνική όσο καί τήν Αλληλοδιδακτική σχολή καί προπάντων τό γεγονός τής μεταβάσεως τών μαθητών στό νέο περίλαμπρο διώροφο κτίριο καί τής έγκαταστάσεως των πλέον έκεϊ, ένα χαρμόσυνο γιά τήν Έδεσσα γεγονός πού τόση χαρά σκόρπισε σέ όλους, όσοι παραβρέθηκαν έκεΐ τήν ημέρα τών έξετάσεων τών σχολείων, γεγονός πού κατά κύριο λόγο όφειλόταν στις ένέργειες τού ρηξικέλευθου μητροπολίτη Νικοδήμου, ό όποιος πράγματι έμόχθησε νά φέρει σέ πέρας τό δύσκολο βέβαια αλλά καί τόσο ευχάριστο αυτό έργο.

Άπό τά γραφόμενα στήν άρχή τού γράμματος φαίνεται ότι ήταν έμπορος «βομβυκοσπόρου», τού σπόρου έκείνου πού δημιουργεί τούς μεταξοσκώληκες24, τά «κουκούλια»25 δηλαδή, γιά τήν παραγωγή καί βιομηχανική επεξεργασία τών οποίων άνέκαθεν φημιζόταν τόσο ή Έδεσσα καί τά Γιαννιτσά όσο καί ή Νάουσα26.

Τό γεγονός όμως εκείνο, τό όποιο ευθύς εξαρχής μας ξενίζει, ώστε νά προβληματιζόμαστε, είναι ή κατάσταση πού έπικρατούσε στά Γιαννιτσά σχετικά μέ τήν παπική προπαγάνδα καί τίς προσπάθειές της γιά προσηλυτισμό τών ορθοδόξων κατοίκων της.

Βλέποντας τήν κατάσταση αυτή ό συντάκτης τής έπιστολής εκφράζει τή λύπη του διά τήν πάσχουσαν ταύτην κοινωνίαν, όπως γράφει, καί κατηγορεί τόσο τούς προπαγανδιστές όσο καί τούς προπαγανδιζομένους, τούς όποιους θεωρούσε παρασυρμένους άπό τίς υποσχέσεις τών παπικών, άποκαλώντας τους ώνια (ψώνια) υλικών συμφερόντων και φενακιζομένους (άπατημένους).

Ευτυχώς, χάρη στις ενέργειες τών μητροπολιτών Βοδενών Νικοδήμου καί Θεσσαλονίκης Νεοφύτου27 άλλά καί τής άντιδράσεως τών ορθοδόξων Γενιτσιωτών οί προσπάθειες τών ουνιτών τελικά δέν είχαν κανένα άποτέλεσμα28.

Άναφερόμενος ειδικότερα στήν κατάσταση τής έκπαιδεύσεως θά τονίσει ότι οί μαθητές τής Ελληνικής σχολής ήταν 65, ενώ τό 1861 ήταν 50, καί θά παρουσιάσει μέ λεπτομέρεια καί τούς συγγραφείς τούς οποίους διδάσκονταν κατά τάξεις, καθώς καί τό ευχάριστο κλίμα πού επικράτησε σέ όλη τή διάρκεια τών έξετάσεων μέ τις εύστοχες απαντήσεις τών μαθητών στις έρωτήσεις τού δεσπότη τους καί τήν ικανοποίηση τών γονέων τους καί τών άλλων ακροατών.

Εντύπωση μας προκαλεΐ τό γεγονός ότι στήν Α' τάξη τής σχολής διδασκόταν ό Δημοσθένης καί στή Β' ό Πλούταρχος καί ό Λυσίας, ένώ, κατά τή γνώμη μας, θά έπρεπε νά συμβαίνει τό αντίθετο, γιατί μεταξύ τών συγγραφέων αύτών ό Δημοσθένης θά έπρεπε νά διδάσκεται στή Β', ό λόγος τοΰ όποιου είναι πολυπλοκότερος καί πυκνότερος σέ νοήματα, ένώ ό Λυσίας καί ό Πλούταρχος διακρίνονται περισσότερο γιά τήν άπλότητά τους.

Σχετικά μέ τήν Αλληλοδιδακτική σχολή, εκείνο πού πρέπει νά σημειώσουμε είναι ή επισήμανση ότι σ’ αυτήν, έκτός άπό τά μικρά παιδιά τά όποια φοιτοΰσαν έκεΐ, υπήρχαν καί ήλικιωμένοι καί μάλιστα 16, γεγονός ευχάριστο γιά τή σχολή αυτή, ό κύκλος τής όποίας διευρυνόταν, άφοΰ άγκάλιαζε μεγαλύτερες ήλικίες προσφέροντας τά φώτα τής παιδείας σέ μιά έποχή πού τόσο αναγκαία ήταν ή διάδοσή της.

Έκτός άπό τήν παιδεία θ’ άναφερθεΐ καί σέ άλλα θέματα καί μάλιστα τής ύδρεύσεως τής πόλεως, ένα θέμα πού είχε θίγει ήδη άπό τό 1860 μέ τό γράμμα τού έπιστολογράφου άπό τά Βιτώλια29, σημειώνοντας ότι πιθανώς λόγω τής άνυδρίας πού είχε παρατηρηθεί τή χρονιά έκείνη ή ϊσως καί γιά άλλους λόγους ή παροχή νερού δέν είχε έπιτευχθεί άκόμα.

Μέ χαρά έπίσης θά άνακοινώσει ότι ή Έδεσσα άπέκτησε καί νοσοκομείο30, τόσο άναγκαΐο καί άπαραίτητο γιά τήν πόλη καί τήν περιοχή όλη στούς χαλεπούς εκείνους καιρούς, πού ή υγειονομική περίθαλψη ήταν ένα σπανιότατο είδος, άπρόσιτο όνειρο.

4. Τέλος, ένα άκόμη δημοσίευμα τής έφημερίδας Ανατολικός Άστήρ φέρνουμε στό φώς (φ. 236/4.3.1865, σ. 466), σχετικό μέ τήν κατάσταση τής παιδείας ύστερα άπό τρία χρόνια, μέ τίτλο «Εκπαιδευτικά. Σχολεία Βοδενών», τό όποιο έχει ώς έξής:

Ή σχολή Βοδενών, διηρημένη είς Έλληνικήν και Αλληλοδιδακτικήν, περιέχει 300 μαθητάς, τεσσαράκοντα πέντε τών όποιων άνήκοντες εις τήν Έλληνικήν και τέσσαρας κλάσεις άποτελούντες, άκούουσιν οίμέν τής Α', έκ 5 μαθητών συνισταμένης, 

παρά τού Α' έλληνοδιδ(ασκάλου) Κ. Πατρικοπούλου Δ ημοσθένην, γεωμετρίαν, άλγεβραν, γαλλικά, γεωγραφίαν μαθη ματικήν, ίεράν κατήχησιν, γενικήν ιστορίαν και εκθέσεις ιδεών μετά θεμάτων 

οί δε τής Β', έκ 12 μαθητών σνγκειμένης, παρά τού αύτού Πλούταρχον, συντακτικόν, γεωγραφίαν πολιτικήν, άριθμητικήν, έλληνικήν ιστορίαν, κατήχησιν και άρχάς γαλλικών εις δέ τήν Γ' έκ 13 μαθητών συνισταμένην, παραδίδονται υπό τού Β'έλληνοδ(ιδασκάλον) Ν. Παντελίδον τα έξής: 

Ξενοφών, γραμμ(ατική), άριθμητικ(ή), κατήχησις και γεωγραφία•
 ώς και εις τήν Δ' έκ 15 μαθητών συνισταμένην, υπό τού αύτού, Λουκιανός, γραμμ(ατική), άριθμ(ητική), ιερά ιστορία και γεωγραφία.

Οί δέ άλληλοδιδασκόμενοι μαθηταί 255 διδάσκονται παρά τού δημοδιδασκάλου Δ. Πλαταρίδου γραφήν, άνάγνωσιν έπί διαφόρων ηθικών βιβλίων, γραμματικήν και άρίθμησιν.

Διατηρείται συν τούτοις έν Βοδενοϊς καί Παρθεναγωγεϊον, έξ 70 μαθητριών συγκείμενον, καί διευθύνεται υπό τής κ. Μαρίας Δ. Κασσανδρείας, διδασκούσης τά τής γραφής, άριθμήσεως καί άναγνώσεως μαθήματα καί τινα χειροτεχνήματα.

Μέ τό δημοσίευμα αυτό (τό 1865) ή έφημερίδα προβαίνει σέ μιά τελική άπεικόνιση τής καταστάσεως τής παιδείας, παρουσιάζοντας:

α) τό μαθητικό δυναμικό κατά σχολείο,
β) τό διδακτικό προσωπικό,
γ) τά διδασκόμενα μαθήματα, τά όποια, άλλωστε, ήταν γνωστά καί άπό προηγούμενα γράμματα συνδρομητών (άνταποκριτών) τής έφημερίδας
καί τέλος τή λειτουργία καί Παρθεναγωγείου31, ή έναρξη τού όποιου, όπως μαθαίνουμε άπό άλλες πηγές, έγινε τό 1863.

Ιδιαίτερο ένδιαφέρον παρουσιάζει τό κείμενο αυτό, διότι μας γνωρίζει νέα ονόματα δασκάλων, τά όποια μας ήταν ώς τώρα άγνωστα.
 Έτσι μαθαίνουμε ότι στήν Α' καί Β' τάξη τής Ελληνικής σχολής (Σχολείου) έδίδασκε
 ό έλληνοδιδάσκαλος Πατρικόπουλος, ό όποιος μάς γίνεται γνωστός μόνο μετά τό 1863 32 καί ό Ν. Παντελίδης, όνομα γιά πρώτη φορά έμφανιζόμενο εδώ, καθώς επίσης καί ή παρθεναγωγός Μαρία Δ. Κασσανδρεία.

Γιά πρώτη έπίσης φορά έμφανίζεται στό κείμενο αυτό καί ό δημοδιδάσκαλος Δ. Πλαταρίδης, ό όποιος σημαντικότατο θά διαδραματίσει ρόλο στή μετέπειτα πορεία καί έξέλιξη τής παιδείας33 έπί σειράν έτών προσφέροντας τις πολύτιμες υπηρεσίες του.

Γ. Επίλογος

Εξετάζοντας συνολικά τά τέσσερα αυτά δημοσιεύματα τών έφημερίδων τής Κων/πόλεως, παρατηρούμε ότι, ένώ τό 1857 ή κατάσταση τής παιδείας στήν Έδεσσα δέν ήταν ευνοϊκή, άφοΰ υπήρχε βέβαια σχολείο, άλλά, όπως φαίνεται, λειτουργούσε υποτονικά (αν ευ σχεδόν διδασκάλων καί μαθητών), τό 1862 βελτιώθηκε σέ άφάνταστο βαθμό όχι μόνο μέ λειτουργία σχολείου κανονική άλλά κυρίως καί προπαντός μέ ανέγερση καινούργιου διδακτηρίου -καί τούτο χάρη στις ένέργειες τού νέου μητροπολίτη Νικοδήμου-, ένα γεγονός τό όποιο πρέπει νά έξαρθεΐ ιδιαιτέρως, άν λάβουμε ύπόψη μας ότι λίγες ήταν οί πόλεις τής Μακεδονίας πού θά μπορούσαν νά συναγωνισθοΰν τήν Έδεσσα στήν ένέργεια αυτή.

Τέλος μέ τό δημοσίευμα τοΰ 1865 παρατηρούμε ότι ή κατάσταση βελτιώθηκε άκόμη περισσότερο καί παγιώθηκε «έπί τά βελτίω», άφού, έν τώ μεταξύ, ιδρύθηκε καί Παρθεναγωγείο.

Έτσι οί Έδεσσαΐοι θά έπρεπε νά είναι περήφανοι γιά όλα, γιατί χάρη στήν έπιμονή τους καί τήν άπέραντη άγάπη τους πρός τήν παιδεία κατόρθωσαν νά ανυψώσουν τήν εκπαιδευτική στάθμη τής πόλεως σέ τέτοιο σημείο, ώστε νά παραμένει αξιοζήλευτη καί παράδειγμα πρός μίμηση γιά τήν άντιμετώπιση τών όποιωνδήποτε δυσκολιών πού μπορέϊ νά συναντήσει κανείς σέ παρόμοιες περιπτώσεις, σέ χαλεπούς δηλαδή καιρούς, όπως ήταν τά δίσεχτα έκείνα χρόνια τής τουρκοκρατίας.

Παραπομπές

1. Προβαίνουμε στή διάκριση αυτή, διότι οί όροι αυτοί δέν πρέπει νά ταυτίζονται- ή «παιδεία» ώς ευρύτερη έννοια καλύπτει τήν ενσυνείδητον και σκοπίμως ώργανωμένην κοινωνικήν λειτουργίαν τής διαμορφώσεως τοϋ άνθρώπου πάσης ηλικίας ώς ατομικής προσωπικότητος καί ώς κοινωνικού οντος, ενώ ή «εκπαίδευση» ώς στενότερη έννοια εκφράζει τήν διά τοϋ σχολείου ώργανωμένην παιδείαν, Ν. Δενδρινοΰ-Άντωνακάκη, άρθρο «Παιδεία», Μεγάλη Παιδαγωγική Εγκυκλοπαίδεια, τ. Δ', Άθήναι, έκδ. Ελληνικά Γράμματα - Herder, 1964, σ. 338.

2. Άπό τό πλήθος τών εργασιών αυτών σημειώνουμε τις κυριότερες:
α. Τρύφων Ε. Εύαγγελίδης, Ή παιδεία επί τουρκοκρατίας, τ. Α', Άθήναι 1936, σσ. 107-109.
β. Ματθαίος Κ. Παρανίκας, Σχεδίασμα περί τής εν τω έλληνικω εθνει καταστάσεως τών γραμμάτων άπό άλώσεως Κωνσταντινουπόλεως..., Κων/πολις 1867, σ. 50.
γ. Στέφανος Ί. Παπαδόπουλος, Εκπαιδευτική και κοινωνική δραστηριότητα τοϋ ελληνισμού τής Μακεδονίας κατά τον τελευταίο αιώνα τής τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη 1970, σσ. 80-84 (μνημειώδες έργο).δ. Έδεσσαΐος, «“Εδεσσα (τέως Βοδενά)», Μακεδονικόν Ήμερολόγιον, (Άθήναι 1908) 213-223. ε. Ευστάθιος Στουγιαννάκης,=Έδεσσα ή Μακεδονική εν τγ\ ιστορία, Θεσσαλονίκη 1932, Έδεσσα 2001 (άνατύπωση), σ. 242 κ.έ. στ. Γεώργιος Τουσίμης, «Επισκοπικός κατάλογος Μητροπόλεως Εδέσσης», περ. Έδεσσαϊκά Χρονικά, τχ. 2 / Μάϊος-Αϋγουστος 1972, σσ. 5-17. ζ. Γιώργος Φ. Ρουμελιώτης, Ό νέος ελληνισμός στήν ’Έδεσσα (Βοδενά), "Εδεσ¬σα 2000.

3. Ό Γεώργιος Τουσίμης (μακαρίτης τώρα πιά), χωρίς πανεπιστημιακές περγαμηνές, φιλομαθής στό έπακρο καί εργασιομανής, όσο ελάχιστοι σήμερα επιστήμονες, άναμόχλευσε τήν ιστορία τής πατρικής του κοιτίδας καί μέ τίς έρευνες του έριξε φως σέ πλεΐστα όσα σκοτεινά σημεία καί μέ τά δημοσιεύματα του επάξια μπορεΐ νά σταθεί δίπλα σέ επιστήμονες ιστορικούς οί όποιοι, όσο κι άν κατέχουν τίτλους καί διπλώματα, δέν θά μπορούσαν νά συγκριθούν μαζί του γιά τό άρτιο καί αξιοζήλευτο έργο του, ένα έργο πού έπεκτείνεται σέ πολλούς ιστορικούς τομείς, τούς όποιους ερεύνησε καί σχολίασε μέ μεγάλη προσοχή καί σχολαστικότητα (πρβλ. τίς εργασίες του στά περιοδικά Έδεσσαϊκά Χρονικά, Ανάλεκτα, έφημερίδα Έδεσσαϊκή, τή συμμετοχή του σέ διάφορα επιστημονικά συνέδρια μέ τήν πολυγλωσσία του κ.λπ.).

4. Ό Κ. Γ. Σταλίδης, φιλόλογος έξαίρετος μέ πολλές ανησυχίες καί όραματισμούς ευγενικούς, πολυγραφότατος καί πολυτάλαντος δχι μόνο ώς εκπαιδευτικός άλλά καί ώς συγγραφέας, δίκαια θά μπορούσε νά άποκληθεΐ ή ψυχή τού εκλεκτού περιοδικού Έόεσσαϊκά Χρονικά, τό όποιο καί στήριξε πλουτίζοντάς το μέ τίς θαυμάσιες έργασίες του, οί όποιες κάλλιστα θά μπορούσαν νά παραβληθούν μέ τίς άξιόλογες μελέτες τού Γ. Τουσίμη, μέ τόν όποιο καί συνεργαζόταν αρμονικά. Περιττεύει νά αναγράψουμε τίς πρωτότυπες καί (γιατί όχι;) βαρύγδουπες μελέτες του γιά τήν Έδεσσα καί τήν περιοχή της, οί όποιες, κοντά στό κλασικό έργο τού Ευσταθίου Στουγιαννάκη γιά τήν Έδεσσα, ένα έργο μοναδικό στήν ιστοριογραφία τής πόλεως, ήρθαν νά καλύψουν τά κενά πού μέ τήν a posteriori έρευνα παρατηρήθηκαν σέ προηγούμενα γιά τήν πόλη αύτή καί περιοχή βιβλία.

5. X. Θεοδωρίδης, Εισαγωγή στη φιλοσοφία, Αθήνα 21955, σσ. 31 καί 291.

6. Λεπτομέρειες γιά τήν έφημερίδα αυτή βλ. Μανουήλ Ίω. Γεδεών, Άποσημειώματα Χρονογράφου 1800-1913, Έν Άθήναις, Τύποις «Φοίνικος» 1932, σο. 41-49. Βλ. και Παναγιώτης Φ. Χριστόπουλος, Έφημερίδες άποκείμενες στη Βιβλιοθήκη τής Βουλής 1789¬1970, Αθήνα 1994, σσ. 65, 326,452.

7. Πρόκειται γιά τό οθωμανικό αύτοκρατορικό διάταγμα πού παραχωρούσε θρησκευτικές ελευθερίες, ισονομία καί ίσοπολιτεία στους υπόδουλους χριστιανούς, παραχω¬ρήσεις δήθεν ευεργετικές πρός τούς χριστιανούς, άφοΰ δέν τηρήθηκαν άπό τούς Τούρκους, οί όποιοι άλλα διακήρυτταν καί άλλα έπρατταν, άπλώς γιά νά «ρίξουν στάχτη» στά μάτια των Μεγάλων Δυνάμεων. Τό κείμενο τοΰ «'Υψηλού Φερμανιού (δ/τος)», βλ. Χαράλαμπος Κ. Παπαστάθης, Οί κανονισμοί τών ορθοδόξων ελληνικών κοινοτήτων τον οθωμανικοί> κράτους και τής διασποράς, Θεσσαλονίκη 1984, σσ. 21-26.

8. Νικόδημος Κωνσταντινίδης• έχρημάτισε μητροπολίτης Βοδενων άπό 8.2.1859 ώς τίς 2.4.1870. Καταγόταν άπό τήν Τένεδο. Βλ. Τουσίμης, δ.π., σσ. 5-17. ’Άν λάβουμε ύπόψη μας ότι -σύμφωνα μ' έναν κανονισμό, κατά τόν όποιο οί τελειόφοιτοι τής Θεολογικής Σχολής τής Χάλκης είχαν δικαίωμα νά διδάσκουν-, αυτός ώς τελειόφοιτος καί μάλιστα διάκονος έδίδαξε λατινικά τό άκαδημαϊκό έτος 1853-1854 στή Σχολή αυτή. συμπεραίνουμε ότι ήταν καταρτισμένος ιεράρχης μέ μόρφωση εξαιρετική. Βλ. Βασίλειος Θ. Σταυρί- δης, Ή ιερά Θεολογική Σχολή τής Χάλκης, 1844-1923, τ. Α', Άθήναι 1970, σσ. 142 καί 145, άπ’ όπου μαθαίνουμε ότι έτος άποπερατιόσεως τών σπουδών του ήταν τό 1851. Στου- γιαννάκης, δ.π., σ. 244 κ.έ.

9. "Οπως είναι γνωστό, στά χρόνια τής τουρκοκρατίας, ακόμα καί στις άρχές τοΰ νεοελληνικού κράτους (1830) οί έξετάσεις τών σχολείων γίνονταν μετά τό τέλος τών μαθημάτων, συνήθως τόν Ιούλιο ή καί Αύγουστο μπροστά στό κοινό μέ έποπτεία τοΰ μητροπολίτη τής περιοχής ώς είδος ένός -θά λέγαμε- σημερινού Γενικού Επιθεωρητή, ό όποιος καί υπέβαλλε ερωτήσεις στους εξεταζόμενους μαθητές μέ παρουσία τών γονέων τους, τών τοπικών αρχών καί άλλων πολιτών οί όποιοι τούς καλοΰσαν νά παραστοΰν καί νά πα¬ρακολουθήσουν τή σχολική αύτή έκδήλωση. Βλ. Δ/γμα 1032/12.7.1830 (Χρ. Λέφας, Ιστο¬ρία τής έκπαιδεύσεως, Άθήναι, ΟΕΣΒ, 1942, σ. 154).

10. «Ελληνική Σχολή» ή «Έλληνικόν Σχολεΐον» ήταν τό σχολείο εκείνο τής κατώτερης βαθμίδας τής Μέσης Έκπαιδεύσεως πού ιδρύθηκε τό 1836 μέ τριετή ή καί διετή ακόμα φοίτηση καί πάντα άνάλογα μέ τίς τοπικές συνθήκες πού επικρατούσαν στήν περιοχή τής λειτουργίας του. Σκοπός τοΰ σχολείου αύτοΰ ήταν νά προετοιμάζει τούς μαθητές του γιά τό γυμνάσιο (βλ. Σ. Δ. Κορακίτης, άρθρο «Έλληνικόν σχολεΐον, ελληνοδιδάσκαλος». Μεγάλη Παιδαγωγική Εγκυκλοπαίδεια, δ.π., τ. Β', σ. 475). Στις ύπόδουλες περιοχές όμως καί όπου δέν υπήρχαν γυμνάσια, γιά νά συνεχίσουν τις σπουδές τους οι απόφοιτοι τοϋ Ελληνικού σχολείου, λειτουργούσαν οί Αστικές Σχολές, τα σχολεία δηλαδή έκεΐνα πού είχαν 7 ή 8 τάξεις, άπό τις όποιες οί 6 πρώτες αντιστοιχούσαν μέ τό έξατάξιο σημερινό Δημοτικό σχολείο, ενώ οί άλλες 2 μέ τό Έλληνικό σχολείο ή καί τις 2 πρώτες γυμνασιακές τάξεις. Τις σχολές αυτές, όταν οί τρόφιμοί τους ήταν μαθήτριες, τις άποκαλοΰσαν Παρθεναγωγεία ή Αστικές σχολές θηλέων (βλ. Π. Α. Βαλάκης, «Σχολαί άστικαί», Μ.Ε.Ε., τ. ΚΒ', σ. 704).

11. Αλληλοδιδακτική σχολή ή Αλληλοδιδακτικό σχολείο ονομαζόταν τό σχολείο έκείνο, στό όποιο ό δάσκαλος χώριζε τούς μαθητές σέ ομάδες καί, άνάλογα μέ τήν ικανό¬τητα τοΰ καθενός, ξεχώριζε τούς καλύτερους, ώστε νά έκγυμνάζουν τούς άδύναμους καί νά προσέχουν γενικά δχι μόνο τήν επίδοσή τους άλλά καί τήν ήσυχία καί ευπρέπεια μέσα στήν τάξη. Τό σχολείο αυτό πρωτοϊδρύθηκε στό Ναύπλιο στις 8.11.1828 (βλ. Σ. Μ. Καλ- λιάφας, «Αλληλοδιδακτική μέθοδος», Μ.Ε.Ε.,τ. Γ', σσ. 938-939. Επίσης Θ. Φωτεινόπου- λος. Μεγάλη Παιδαγωγική Εγκυκλοπαίδεια, δ.π., τ. Α', σσ. 141-144• Λέφας, δ.π., σ. 128 κ.έ.).

12. Τουσίμης, δ.π., σ. 15.

13. Στό βιβλίο του Ό νέος ελληνισμός στήν5Έδεσσα (Βοδενά) τοϋ πρώτον μισοϋ τοϋ ΙΘ'αιώνα, δ.π., σσ. 97-105.

14. Παπαδόπουλος, δ.π., σ. 81.

15. Ρουμελιώτης, δ.π., σσ. 98-100.

16. Βλ. Μανουήλ Ίω. Γεδεών, δ.π., σ. 16 κ.έ., όπου πολλές λεπτομέρειες γιά τήν έκδοσή της, τήν πολιτική της καί τοΰς γενικότερους στόχους της. Βλ. καί Χριστόπουλος, δ.π., σσ. 45 καί 451.

17. Καί τοΰτο, διότι πράγματι ό Ά. Μαργαρίτης ώς δάσκαλος είναι πρόσωπο γνωστό σ’ εμάς (βλ. Παπαδόπουλος, δ.π., σ. 81' Στουγιαννάκης, δ.π., σ. 244• Ρουμελιώτης, δ.π., σ. 103 κ.λπ.), ένώ τόν Μπαϊνανίδη γιά πρώτη φορά τόν παρουσιάζουμε έμεϊς εδώ.

18. Τά μαθήματα αυτά τής «Αλληλοδιδακτικής σχολής» δέν άναφέρονται ρητώς,ϊσως γιατί δεν ήταν πάγια καί διέφεραν άπό τόπο σέ τόπο καί πάντοτε άνάλογα μέ τις συνθήκες πού επικρατούσαν σέ κάθε περιοχή. 'Οπωσδήποτε δμως άνάμεσά τους τόν κύριο λόγο κατείχαν ή ανάγνωση, ή γραφή καί τά βασικά στοιχεία τής αριθμητικής, τά όποια καί δίδασκαν οί διαλεγμένοι άπό τόν δάσκαλο καλύτεροι μαθητές (οί πρωτόσχολοι) στούς άλλους (βλ. Καλλιάφας, δ.π.).

19. Πρβλ. καί Έδεσσαΐος, δ.π., σ. 220, δπου τά εξής: Κτίρια σχολειακά νπάρχουσι δύο- τό Παρθεναγωγεΐον, ένθα λειτουργεί καί τό έτερον τών δύο Νηπιαγωγείων, κείμε¬νον έπι τής θέσεως τοϋ αρχαίου καί μοναδικού σχολείου τής πόλεως, και τό μεγαλόπρεπες και έπιβλητικόν σχολεϊον τών άρρένων, άνεγερθεν τό 1862. 'Ομοίως, Στουγιαννάκης, δ.π., σ. 244, δπου τά εξής: Και μέχρι μέν τοϋ 1850 οί νέοι τής Εδέσσης έδιδάσκοντο έν τή οικία τοϋ έκάστοτε διδασκάλου- άπό τοϋ άνω δμως έτους έχρησιμοποιεϊτο κοινοτικόν τι μικρόν οίκημα όπισθεν τοϋ ναού τής Μητροπόλεως, (ενθα τό 1877 άνηγέρθη τό Παρ¬θεναγωγεΐον τής πόλεως) μέχρι τοϋ έτους 1862, όπότε άρχιερατεύοντος τοϋ δραστήριου και φιλομούσου Νικοδήμου τοϋ έκ Τενέδου άνηγέρθη εκ βάθρων επί θέσεως ρομαντικής, έπΙ τοϋ ύπερκειμένου τής κάτω κοιλάδος βράχοι’ περικαλλές και διώροφον διδακτήριον, εύρύχωρον, εύάερον, φωτόλουστον, πληροϋν πάντας τούς όρους τής υγιεινής. Έν αύτώ δέ τό επόμενον έτος έγκατεστάθη τό τε Έλληνικόν σχολεϊον και τό Δημοτικόν. Μάλιστα στό μεσαίο υπέρθυρο τοϋ κτιρίου ύπήρχε πλάκα μέ τήν εξής ωραιότατη εμμετρη σέ 15σύλλαβο επιγραφή, αύτ., σ. 247:
Λοιπόν ή ννξ προέκοψε και ήγγικε δευτέρα μετά μακράν σκοτόμαιναν τοϋ φωτισμού ημέρα, ώς εωσφόρος τηλαυγής αισίως άνατέλλων ό οίκος ούτος τών Μουσών, τεκμηριοϊ τό μέλλον.
Έγείρεσθε, άγείρεσθε, ώ παϊδες Μακεδόνων, είσέρχεσθε, άρύεσθε τοϋ πλούτου τών προγόνων.
Φωτίζου, πόλις ’Έδεσσα, φωτίζου χώρα γείτων ούδέν γλυκύτερον φωτός, ούδέν σοφίας κρεΐττον.
Έν έτει σωτηρίφ ,αωξβ' Άρχιερατεύοντος Νικοδήμου τοϋ έκ Τενέδου.

20. Βλ. φωτογραφία του στά Έδεσσαϊκά Χρονικά, τχ. 1/’Ιανουάριος-Άπρίλιος 1972, σ. 6.

21. Ό Τιμόθεος Ί. Τιμοθεάδης ό όποιος άσχολήθηκε μέ τό θέμα αυτό (βλ. Ή παιδεία στον καζά Γιαννιτσών 1870-1912, Θεσσαλονίκη 1998) δέν κάνει ιδιαίτερο λόγο γιά τήν κα¬τάσταση πού επικρατούσε έκεΐ στά μέσα τοΰ ΙΘ' αίώνα• άπλώς, έξιστορώντας τά μετά τό 1873 γεγονότα, περιορίζεται νά θίξει τό 1862 μόνο σέ σχέση μέ τήν ούνιτική προπαγάνδα. Μαρτυρία γιά τήν ύπαρξη σχολείου στά Γιαννιτσά πριν άπό τό 1861 καί συγκεκριμένα στό έτος 1858 έχουμε άπό τόν Βασίλη Δημητριάδη [«"Ενα φιρμάνι γιά τήν άνέγερση τής πρώ¬της εκκλησίας τών Γενιτσών», Μακεδονικά Θ' (1969) 324-335 καί κυρίως στή σ. 332: Ταυτόχρονα κτίσθηκε καί διώροφο σχολείο κοντά στην εκκλησία (ή όποια, όπως άναφέρεται στό φιρμάνι, χτίσθηκε στά τέλη τοΰ 1858)].

22. Γιά τήν ούνιτική προπαγάνδα στά Γιαννιτσά βλ. Τιμόθεος Ί. Τιμοθεάδης, Ή Οννία Γιαννιτσών και ή πολιτική τοϋ Βατικανού χθες και σήμερα, Γιαννιτσά 1992.

23. Ή 'Ομόνοια έκδόθηκε τήν Τετάρτη 9 Μαΐου 1862 άπό τόν Δημήτριο Κατσελίδη έμπορο τής Σάμου καί ύποστήριζε τίς θέσεις τοΰ πατριάρχη Ιωακείμ τοΰ Η'. Ή έφημερί¬δα ύστερα άπό διάφορες διακυμάνσεις ώς πρός τό σχήμα της καί τή συνένωσή της μέ τήν περίφημη έφημερίδα Νεολόγος τής Κων/πόλεως έπαυσε νά έκδίδεται τελικά τό 1870 [(βλ. Μανουήλ Ί. Γεδεών, δ.π., σσ. 18-19), μέ διάφορες λεπτομέρειες• επίσης, Χριστόπουλος, δ.π., σσ. 263,452].

24. Ή λέξη δηλώνει τόν σπόρο τοΰ βόμβυκα (άρχ. βόμβυξ = ό μεταξοσκώληκας). Όλως παραδόξους ή σύνθετη λέξη βομβυκόσπορος δέν άπαντά στό Λεξικό Δημ. Δημη- τράκου ούτε καί στή Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τοΰ Π. Δρανδάκη• πολύ περισ¬σότερο δέν βρίσκεται στό Λεξικό των Liddell καί Scott, διότι σ’ αυτό περιέχονται κυρίως λέξεις τής άρχαίας έλληνικής, ένώ άπαντα ή άπλή βόμβυξ. Ή λέξη άπαντά στό Λεξικόν τής νέας έλληνικής γλώσσης τοϋ Ίω. Σταματάκου, τ. Α', σ. 814 [βομβυκόσπορος (ό)• ό σπόρος τοϋ μεταξοσκώληκος].

25. Ό Κ. Γ. Σταλίδης (Οί συντεχνίες και τά επαγγέλματα στήν ’Έδεσσα τήν περίοδο τής τουρκοκρατίας, Έδεσσα 1974, σ. 97), άναφερόμενος στήν άνάπτυξη τής σηροτροφίας (επεξεργασία κουκουλιών) στήν Έδεσσα, γράφει δτι ήταν αρκετά διαδεδομένη, χωρίς δμως νά καθορίζει καί άπό πότε άκριβώς, ειδικότερα γιά τόν ΙΘ' αιώνα• άπλώς περιορίζεται νά γράψει άπό πολύ παλιά χρόνια■ ήδη δμως μέ τό δημοσίευμά μας αύτό έχουμε σαφέστατη μαρτυρία δτι τό 1862 στήν Έδεσσα καί τά Γιαννιτσά τά κουκούλια άποτε- λοΰσαν ενα άπό τά κύρια προϊόντα τών άγροτών τής περιοχής• άλλωστε ή παραγωγή κουκουλιών ήταν ανεπτυγμένη καί πιό μπροστά, άν λάβουμε ύπόψη μας δτι στήν Ελλάδα ήδη τό 1855 είχαμε 2.560 τόνους κουκουλιών (βλ. Μ.Ε.Ε., τ. «Ελλάς», σ. 778β).

26. Βλ. Μ.Ε.Ε., τ. «Ελλάς», σ. 778α (ή σηροτροφία ... άσκεϊται έν Έλλάδι ... ώς οικιακή βιοτεχνία ... ιδίως εις πόλεις ώς ή ’Έδεσσα, Νάουσα ...).

27. Πρβλ. δσα γράφονται γι’ αυτόν ειδικά: χάρις και ευγνωμοσύνη επίσης ισόβιος όφείλεται πρός τόν Σεβ. άγιον Θεσσαλονίκης, δστις μετ’ αύταπαρνήσεως άντέστη εις τήν ίησουϊτικήν ταύτην βιαιοπραγίαν, έφ. Ό Ανατολικός Αστήρ, φ. 30/24.4.1862, σ. 4. Γιά τό θέμα τής Ούνίας στά Γιαννιτσά βλ. καί σημ. 22, δ.π.

28. Χάρις εις τούς άρχιεροπρεπεϊς άγώνας τοϋ άγιου Βοδενών και εις τήν ευσέβειαν τών προϊσταμένων κατοίκων δύναμαι νά σάς διαβεβαιώσω δτι ή Δυτική αν τη προπαγάνδα ούδέν σχεδόν έποίησεν (βλ. Παράρτημα τοΰ Ανατολικού Αστέρος, φ. 23/7.3.1862, δπου γράμμα ένός ορθοδόξου, μετοίκου Γενιτσών).

29. Βλ. στην παρούσα μελέτη Επιστολή 1η τής 15ης Σεπτεμβρίου 1860, σσ. 177-178.

30. Γιά τή σύσταση Νοσοκομείου βλ. τό γράμμα πού έστειλε «Ή έν Βοδενοϊς Αδελφότης τών νέων» στόν μητροπολίτη Νικόδημο στις 30 Ίανουαρίου 1862 καί τήν απάντηση τοϋ μητροπολίτη στις 7 Φεβρουάριου 1862, έφ. Ό Ανατολικός Άστήρ, φ. 36/5 Ιουνίου 1862, σ. 3. Ό Κ. Γ. Σταλίδης (Έόεσσαϊκά, τχ. 1, σ. 15). δημοσιεύοντας φωτοτυπία τοϋ γράμματος τών νέων, παρέχει ώς ημερομηνία τήν 3η Ίανουαρίου, ή οποία καί είναι ή ορθή, χωρίς όμως καί νά δημοσιεύει τήν απάντηση τοΰ δεσπότη, γιά τήν οποία λέγει δτι γράφηκε τήν επομένη, ένώ είναι ή 7.2.1862. Τήν άπάντηση τοΰ δεσπότη κρατοϋμε στό άρχεϊο μας, άναδημοσιευμένη άπό τήν έν λόγφ έφημερίδα.

31. Πρβλ. Παπαδόπουλος, δ.π., σ. 81 ("Από τό 1863 άρχισε νά λειτουργεί τό πρώτο Παρθεναγωγείο)• Έδεσσαϊος, δ.π., 219 (ταϋτα <τά σχολεία θηλέων> λειτουργοϋσι μέν άπαύστως άπό τοϋ 1863, άλλά δέν άνταπεκρίθησαν εις τόν προορισμόν των, ουδέ άπέφε- ραν τά προσδοκώμενα άποτελέοματα ...).

32. Πρβλ. Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης - Αντώνιος Δ. Σατραζάνης, Πρακτικά τοϋ Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου τής ’Έδεσσας (1872-1874), σ. 12, δπου λόγος γιά τόν Πατρι- κόπουλο ό όποιος δίδαξε άπό τό 1863-1867.

33. Βλ. Δημήτριος Πλαταρίδης, ’Έκθεσις τής κατά τήν επαρχίαν Βοδενών διανοητικής άναπτνξεως. Έκ τοϋ γραφείου τοϋ Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Βοδενών, Κωνσταντινούπολή 1874.


http://yaunatakabara.blogspot.gr/2013/02/19-1857-1865.html