Ένα εξαιρετικό κείμενο του Σάββα Γρηγοριάδη που εκφράζει τον προβληματισμό του για το αρχέτυπο του υπερήρωα. Νομίζω ότι ότι πρέπει να διαβαστεί με προσοχή.
ΔΕΕ
Σούπερμαν ή Κλαρκ Κεντ;
Το αρχέτυπο του υπερήρωα καταναλώνει την φαντασία της ανθρωπότητας από την πρώτη στιγμή που συνειδητοποίησε την απόφασή της να γράψει λογοτεχνία. Δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο λογοτεχνικό κείμενο, το έπος του Γιγαλμές, δεν είναι παρά η περιγραφή της ζωής ενός υπερήρωα. Αντιστοίχως η μυθολογία κάθε λαού βρίθει από αυτούς τους περίεργους χαρακτήρες που μέσα από ιδιαίτερα υπαρξιακά διλήμματα τελικά καταλήγουν να σώσουν τον κόσμο.
Αυτός ο κόσμος τελικά χρειάζεται συνεχώς ένα σώσιμο και ένα σώστη που θα θυσιάσει τα πάντα προκειμένου όλοι οι υπόλοιποι να ζουν ευτυχισμένοι. Είναι σκληρή η ζωή του υπερήρωα.
Κυρίαρχο στοιχείο της προσωπικότητας του υπερήρωα είναι η δυαδική του φύση. Δεν εννοώ απλώς το χρόνιο μαναχαϊστικό διαχωρισμό μεταξύ καλού και κακού, που είναι μία πρώτη και πολύ απλοϊκή ανάγνωση. Όσο εμβαθύνεις στην λογοτεχνία του υπερηρωϊσμού τόσο καταλαβαίνεις ότι ένας υπερήρωας δεν είναι κάτι τόσο αρχετυπικά απλό. Μέσα του συνυπάρχουν τα πλέον αντιφατικά στοιχεία της ανθρώπινης προσωπικότητας. Η τάση για μεγαλείο και η φυγή από την πραγματικότητα, το πείσμα για τη νίκη και η απύθμενη ηττοπάθεια, η δημιουργικότητα και η τάση για την απόλυτη καταστροφή, το κυνήγι της δόξας και η κακομοιριά της αφάνειας. Τίποτα δεν είναι απλώς αυτό που φαίνεται.
Όσον αφορά τη σύγχρονη σκέψη η έννοια του υπερήρωα, αν και έχει πολλούς αντιπροσώπους, έχει ταυτιστεί με τον Σούπερμαν. Όχι ότι οι υπόλοιποι υπερήρωες είναι υποδεέστεροι, αλλά ο Σούπερμαν συγκεντρώνει μέσα του τα περισσότερα αρχετυπικά λογοτεχνικά χαρακτηριστικά.
Πρώτα από όλα είναι άφθαρτος, παντοδύναμος και κυρίως πετάει. Σε κάθε πρόβλημα που του παρουσιάζεται προκύπτει μία καινούρια σούπερ δύναμη που γίνεται απόλυτα αποδεκτή από το κοινό του, χωρίς καμία απορία ή αμφισβήτηση. Και φυσικά το σώσιμο του κόσμου είναι η καθημερινότητά του. Αυτό όμως δεν είναι το βασικό λογοτεχνικό του χαρακτηριστικό που θα αναλύσουμε, αλλά το άλλο που θα μας απασχολήσει.
Πίσω από κάθε σούπερμαν υπάρχει και ένας Κλαρκ Κεντ.
Ο Κλαρκ Κεντ είναι η μίζερη άλτερ εγκό προσωπικότητα του υπερήρωά μας. Ένας καθημερινός ανθρωπάκος που δεν μπορεί να χαίρει το σεβασμό από το περιβάλλον του. Τόσο ταπεινός που κανένας δεν μπορεί ούτε καν να υποψιαστεί ότι πίσω από αυτό το ντεμοντέ κουστούμι και τον κοκάλινο σκελετό των γυαλιών του κρύβεται ο γοητευτικός υπερήρωας.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι ταυτόχρονα και μία λογική ασυνέπεια. Γιατί ο Σούπερμαν να μεταμορφώνεται στον Κλαρκ Κεντ; Γιατί να μην είναι μονίμως ντυμένος με την πανέμορφη μπλε στολή του και την μπέρτα που ανεμίζει καθώς πετάει ακούραστα στους αιθέρες; Γιατί τελικά ο Σούπερμαν να χρειάζεται τον Κλαρκ Κεντ;
Αν θεωρήσουμε ότι η προσωπικότητα του υπερήρωα εκφράζει τις συλλογικές πεποιθήσεις και ανησυχίες της ανθρώπινης ψυχής δεν είναι δύσκολο το συμπέρασμα που συνάγεται.
Όλοι μέσα μας κρύβουμε έναν Σούπερμαν αλλά και, δυστυχώς, έναν Κλαρκ Κεντ.
Ξυπνάμε το πρωί και νιώθουμε ότι το σύμπαν μας ανήκει, ότι είμαστε έτοιμοι για την αθανασία, ότι η δημιουργικότητα μας βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο, ότι τίποτα δεν είναι αδύνατον, ότι κανένα πρόβλημα δεν μπορεί να μας καταθλίψει. Είμαστε ο Σούπερμαν, τουλάχιστον σε πρόθεση. Και ξαφνικά κρυβόμαστε πίσω από τον κοκάλινο σκελετό του Κλαρκ Κεντ.
Τι από τα δύο είναι ψευδαίσθηση; Τι γεννάει την ανάγκη για το συσχετισμό των δύο διαθέσεων;
Ας πάρουμε σαν παράδειγμα τον έρωτα. Στην αρχή της σχέσης υπηρετείς έναν μύθο που έχει δημιουργηθεί. Κάθε πράξη σου είναι η αναπαραγωγή της περίφημης σκηνής όπου ο Σούπερμαν παίρνει στην αγκαλιά του τη Λόις Λειν και την ανεβάζει στους αιθέρες δείχνοντάς της μία διαφορετική εκδοχή της πραγματικότητας.
Και ξαφνικά έρχεται η προσγείωση, η απότομη προσγείωση. Η μπέρτα αντικαθίσταται από το σκελετό. Γίνεσαι ο μίζερος Κλαρκ Κεντ που πολεμάει για προσοχή που δεν την αξίζει, που γκρινιάζει και ζηλεύει, που κάθε πρόβλημα του φαίνεται βουνό.
Γιατί; Είναι η κούραση; Είναι η ευθύνη; Είναι η δυσκολία στο να υπηρετείς μία ιδέα που δεν υπάρχει πραγματικά;
Γιατί να είναι απαραίτητη η μάσκα του κοκάλινου σκελετού ή τελικά είμαστε καταδικασμένοι σε μία ζωή ως Κλαρκ Κεντ που ονειρεύεται να γίνει Σούπερμαν, αλλά έχει ξεχάσει που βρίσκεται η στολή του;
Απάντηση εύκολη δεν υπάρχει. Όσο και κανείς να ψάξει μέσα του είναι δύσκολο να παρακάμψει την πιο σαφή αλήθεια.
Μέσα μας συνυπάρχουν οι δύο ακραίες τάσεις για επιβίωση. Το μεγαλείο και η μιζέρια. Το πρώτο είναι αντικειμενικά δύσκολο να επιτευχθεί. Απαιτεί δύναμη, αποφασιστικότητα και συνεχή εγρήγορση. Η μιζέρια είναι μία βολική δικαιολογία για την αποτυχία μας. Ως Σούπερμαν μπορεί να γνωρίσεις την υπέρτατη δόξα, αλλά μπορεί και να κατακρημνιστείς από τον ουρανό. Ως Κλαρκ Κεντ δεν θα γνωρίσεις ποτέ τη μεγάλη νίκη, αλλά ούτε και τη μεγάλη ήττα, θα αρκεστείς σε μία βολική μετριότητα.
Το πρώτο είναι ευγενές, αλλά φιλόδοξο. Το δεύτερο νωχελικό, αλλά σίγουρο. Το ζήτημα δεν είναι στο να διαλέξουμε, αλλά στο να αγαπήσουμε και τις δύο περσόνες. Η ευτυχία βρίσκεται στην ισορροπία μεταξύ τους. Όταν ο κόσμος χρειάζεται σώσιμο, ο κοκάλινος σκελετός πρέπει να φύγει. Από την άλλη είναι τραγικό να πετάς ανεμίζοντας την μπέρτα σου σε μία μουντή βροχερή ημέρα.
Και μην ξεχνάς, ότι η Λόις Λειν ερωτεύτηκε τον Σούπερμαν, αλλά αγαπάει τον Κλαρκ Κεντ. Το πιο από τα δύο είναι προτιμητέο, αποτελεί ένα ερώτημα που η απάντηση του έγκειται στον καθένα μας.
Γρηγοριάδης Σάββας
Το αρχέτυπο του υπερήρωα καταναλώνει την φαντασία της ανθρωπότητας από την πρώτη στιγμή που συνειδητοποίησε την απόφασή της να γράψει λογοτεχνία. Δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο λογοτεχνικό κείμενο, το έπος του Γιγαλμές, δεν είναι παρά η περιγραφή της ζωής ενός υπερήρωα. Αντιστοίχως η μυθολογία κάθε λαού βρίθει από αυτούς τους περίεργους χαρακτήρες που μέσα από ιδιαίτερα υπαρξιακά διλήμματα τελικά καταλήγουν να σώσουν τον κόσμο.
Αυτός ο κόσμος τελικά χρειάζεται συνεχώς ένα σώσιμο και ένα σώστη που θα θυσιάσει τα πάντα προκειμένου όλοι οι υπόλοιποι να ζουν ευτυχισμένοι. Είναι σκληρή η ζωή του υπερήρωα.
Κυρίαρχο στοιχείο της προσωπικότητας του υπερήρωα είναι η δυαδική του φύση. Δεν εννοώ απλώς το χρόνιο μαναχαϊστικό διαχωρισμό μεταξύ καλού και κακού, που είναι μία πρώτη και πολύ απλοϊκή ανάγνωση. Όσο εμβαθύνεις στην λογοτεχνία του υπερηρωϊσμού τόσο καταλαβαίνεις ότι ένας υπερήρωας δεν είναι κάτι τόσο αρχετυπικά απλό. Μέσα του συνυπάρχουν τα πλέον αντιφατικά στοιχεία της ανθρώπινης προσωπικότητας. Η τάση για μεγαλείο και η φυγή από την πραγματικότητα, το πείσμα για τη νίκη και η απύθμενη ηττοπάθεια, η δημιουργικότητα και η τάση για την απόλυτη καταστροφή, το κυνήγι της δόξας και η κακομοιριά της αφάνειας. Τίποτα δεν είναι απλώς αυτό που φαίνεται.
Όσον αφορά τη σύγχρονη σκέψη η έννοια του υπερήρωα, αν και έχει πολλούς αντιπροσώπους, έχει ταυτιστεί με τον Σούπερμαν. Όχι ότι οι υπόλοιποι υπερήρωες είναι υποδεέστεροι, αλλά ο Σούπερμαν συγκεντρώνει μέσα του τα περισσότερα αρχετυπικά λογοτεχνικά χαρακτηριστικά.
Πρώτα από όλα είναι άφθαρτος, παντοδύναμος και κυρίως πετάει. Σε κάθε πρόβλημα που του παρουσιάζεται προκύπτει μία καινούρια σούπερ δύναμη που γίνεται απόλυτα αποδεκτή από το κοινό του, χωρίς καμία απορία ή αμφισβήτηση. Και φυσικά το σώσιμο του κόσμου είναι η καθημερινότητά του. Αυτό όμως δεν είναι το βασικό λογοτεχνικό του χαρακτηριστικό που θα αναλύσουμε, αλλά το άλλο που θα μας απασχολήσει.
Πίσω από κάθε σούπερμαν υπάρχει και ένας Κλαρκ Κεντ.
Ο Κλαρκ Κεντ είναι η μίζερη άλτερ εγκό προσωπικότητα του υπερήρωά μας. Ένας καθημερινός ανθρωπάκος που δεν μπορεί να χαίρει το σεβασμό από το περιβάλλον του. Τόσο ταπεινός που κανένας δεν μπορεί ούτε καν να υποψιαστεί ότι πίσω από αυτό το ντεμοντέ κουστούμι και τον κοκάλινο σκελετό των γυαλιών του κρύβεται ο γοητευτικός υπερήρωας.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι ταυτόχρονα και μία λογική ασυνέπεια. Γιατί ο Σούπερμαν να μεταμορφώνεται στον Κλαρκ Κεντ; Γιατί να μην είναι μονίμως ντυμένος με την πανέμορφη μπλε στολή του και την μπέρτα που ανεμίζει καθώς πετάει ακούραστα στους αιθέρες; Γιατί τελικά ο Σούπερμαν να χρειάζεται τον Κλαρκ Κεντ;
Αν θεωρήσουμε ότι η προσωπικότητα του υπερήρωα εκφράζει τις συλλογικές πεποιθήσεις και ανησυχίες της ανθρώπινης ψυχής δεν είναι δύσκολο το συμπέρασμα που συνάγεται.
Όλοι μέσα μας κρύβουμε έναν Σούπερμαν αλλά και, δυστυχώς, έναν Κλαρκ Κεντ.
Ξυπνάμε το πρωί και νιώθουμε ότι το σύμπαν μας ανήκει, ότι είμαστε έτοιμοι για την αθανασία, ότι η δημιουργικότητα μας βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο, ότι τίποτα δεν είναι αδύνατον, ότι κανένα πρόβλημα δεν μπορεί να μας καταθλίψει. Είμαστε ο Σούπερμαν, τουλάχιστον σε πρόθεση. Και ξαφνικά κρυβόμαστε πίσω από τον κοκάλινο σκελετό του Κλαρκ Κεντ.
Τι από τα δύο είναι ψευδαίσθηση; Τι γεννάει την ανάγκη για το συσχετισμό των δύο διαθέσεων;
Ας πάρουμε σαν παράδειγμα τον έρωτα. Στην αρχή της σχέσης υπηρετείς έναν μύθο που έχει δημιουργηθεί. Κάθε πράξη σου είναι η αναπαραγωγή της περίφημης σκηνής όπου ο Σούπερμαν παίρνει στην αγκαλιά του τη Λόις Λειν και την ανεβάζει στους αιθέρες δείχνοντάς της μία διαφορετική εκδοχή της πραγματικότητας.
Και ξαφνικά έρχεται η προσγείωση, η απότομη προσγείωση. Η μπέρτα αντικαθίσταται από το σκελετό. Γίνεσαι ο μίζερος Κλαρκ Κεντ που πολεμάει για προσοχή που δεν την αξίζει, που γκρινιάζει και ζηλεύει, που κάθε πρόβλημα του φαίνεται βουνό.
Γιατί; Είναι η κούραση; Είναι η ευθύνη; Είναι η δυσκολία στο να υπηρετείς μία ιδέα που δεν υπάρχει πραγματικά;
Γιατί να είναι απαραίτητη η μάσκα του κοκάλινου σκελετού ή τελικά είμαστε καταδικασμένοι σε μία ζωή ως Κλαρκ Κεντ που ονειρεύεται να γίνει Σούπερμαν, αλλά έχει ξεχάσει που βρίσκεται η στολή του;
Απάντηση εύκολη δεν υπάρχει. Όσο και κανείς να ψάξει μέσα του είναι δύσκολο να παρακάμψει την πιο σαφή αλήθεια.
Μέσα μας συνυπάρχουν οι δύο ακραίες τάσεις για επιβίωση. Το μεγαλείο και η μιζέρια. Το πρώτο είναι αντικειμενικά δύσκολο να επιτευχθεί. Απαιτεί δύναμη, αποφασιστικότητα και συνεχή εγρήγορση. Η μιζέρια είναι μία βολική δικαιολογία για την αποτυχία μας. Ως Σούπερμαν μπορεί να γνωρίσεις την υπέρτατη δόξα, αλλά μπορεί και να κατακρημνιστείς από τον ουρανό. Ως Κλαρκ Κεντ δεν θα γνωρίσεις ποτέ τη μεγάλη νίκη, αλλά ούτε και τη μεγάλη ήττα, θα αρκεστείς σε μία βολική μετριότητα.
Το πρώτο είναι ευγενές, αλλά φιλόδοξο. Το δεύτερο νωχελικό, αλλά σίγουρο. Το ζήτημα δεν είναι στο να διαλέξουμε, αλλά στο να αγαπήσουμε και τις δύο περσόνες. Η ευτυχία βρίσκεται στην ισορροπία μεταξύ τους. Όταν ο κόσμος χρειάζεται σώσιμο, ο κοκάλινος σκελετός πρέπει να φύγει. Από την άλλη είναι τραγικό να πετάς ανεμίζοντας την μπέρτα σου σε μία μουντή βροχερή ημέρα.
Και μην ξεχνάς, ότι η Λόις Λειν ερωτεύτηκε τον Σούπερμαν, αλλά αγαπάει τον Κλαρκ Κεντ. Το πιο από τα δύο είναι προτιμητέο, αποτελεί ένα ερώτημα που η απάντηση του έγκειται στον καθένα μας.
Γρηγοριάδης Σάββας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου